ستاره صبح-
دکتر کمیل طیبی، اقتصاددان معتقد است: «هرچند در بازارهای موازی شاهد ریزش قیمت‌ها هستیم؛ ولی با توجه به شاخص تورم و شاخص رشد اقتصادی، این ریزش‌ها یک ریزش موقتی و به دلیل افول انتظارات تورمی است که در بازارهای موازی به وجود آمده است. در صورتی این ریزش‌ها دائمی خواهد بود که تنظیم مجدد روابط و اصلاح مجددی روی روابط سیاسی شاهد باشیم که منجر به احیای برجام شود. اگر دو طرف ایرانی و آمریکایی به مذاکره روی بیاورند که خودش عامل تضمین‌کننده‌ای برای ایجاد ثبات و آرامش در بازار و اقتصاد ایران است، می‌تواند خبر خوبی باشد؛ خبر خوب ازاین‌جهت که صادرات نفت رونق پیدا می‌کند و سایه سنگین تحریم‌ها بر صادرات غیرنفتی نیز کم شده و تا حدودی جریان مالی و جریان سرمایه برای ایران امکان‌پذیر می‌شود. همه این فاکتورها شاخص‌های مهمی است که در دوره زمانی شش‌ماهه به اقتصاد کمک می‌کند.»
تورم مزمن در اقتصاد
این تحلیلگر برجسته اقتصادی در ادامه خاطرنشان می‌کند: «اما نباید فراموش کنیم که اقتصاد ما دارای تورم مزمنی است. از طرفی هنوز شوک‌های ناشی از کرونا را داریم که هزینه‌های زیادی را به اقتصاد ما تحمیل کرده و با تداوم آن این آسیب‌ها ادامه خواهد داشت که هم کسری بودجه دولت را تشدید می‌کند و هم مشکلاتی برای بخش تولید به‌ویژه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به وجود می‌آورد. این تورم مزمن چسبندگی قیمت را به همراه دارد که جزو ویژگی‌های اقتصاد ماست. بنابراین اگر پشت نزول انتظارات تورمی که در بازارهای موازی به وجود آمده، یک برنامه‌ریزی درست نباشد، مجدداً بازگشت موج افزایش قیمت را شاهد خواهیم بود. کما اینکه هرچند ریزشی در بازارهای موازی را شاهد بودیم؛ اما در بازار کالاها این ریزش قیمت‌ها را شاهد نیستیم و افزایش تورم اتفاق افتاده و ممکن است عرضه یک سری کالاها بیشتر شود و از انبارها خارج‌شده و احتکار کمتر شود؛ اما تورم در اقتصاد ما مسئله مزمن شده‌ای است که بیشتر بستگی به سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی کشور دارد که به زمان بیشتری نیاز دارد. درهرصورت یک برنامه‌ریزی جدید و پویا نیاز است که بتواند مجموعه‌ای از سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و سیاسی را به وجود بیاورد و در این برهه از زمان بسیار ضرورت دارد.»
بایدن و توافق برجام
دکتر محمدحسین شریف زادگان، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز می‌گوید: «با پیروزی بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا این سؤال مطرح است که این رویداد چه تأثیری می‌تواند در شرایط سیاسی و اقتصادی ایران بگذارد. ازنظر سیاسی برجام مهم‌ترین متغیری است که بازگشت به آن ممکن است توسط بایدن انجام شود. برجام علی‌رغم دیدگاه‌های مخالفان، مهم‌ترین توافقنامه بین‌المللی است که ایرانیان پس از حداقل یک قرن گذشته در مذاکره‌ای با شرایط مساوی و بااقتدار ملی انجام داده‌اند. برجام محصول مذاکره تنها یک دولت نبوده بلکه با توافق همه ارکان نظام انجام پذیرفته است. اگرچه دولت‌های اروپایی در مقابل هژمونی آمریکا تاب نیاوردند ولی در مقابل آن حداقل ناخرسندی خود را ابراز داشته‌اند. اگر برجام حتی طی مذاکراتی جدید پابرجا شود، مزایای آن تداوم لغو بعضی از مهم‌ترین تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد بود که می‌تواند دستاوردی مهم برای جمهوری اسلامی ایران تلقی شود. برجام برای ایران حقانیت و مشروعیت رفتاری مهمی در چارچوب قوانین بین‌المللی و بر اساس راستی‌آزمایی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، به ارمغان آورده و راه جنگ و رویارویی با قدرت‌های بزرگ را برای جمهوری اسلامی ایران مسدود نموده است. درعین‌حال ممکن است بایدن بتواند حداقل در ماه‌های نه‌چندان اولیه زمامداری خود، از تحریم‌های ناعادلانه ترامپ علیه ایران بکاهد.»
اثر تحریم‌ها بر رفاه
وزیر وزارت رفاه و تأمین اجتماعی دولت اصلاحات در ادامه تأکید می‌کند: «در مهرماه ۹۹ سازمان برنامه‌وبودجه کشور تحقیقی در مورد اثرات تحریم‌ها بر رفاه خانوارهای شهری و روستایی انتشار داده است که نشان می‌دهد درآمد خانوارهای ایرانی نسبت به عامل برون‌زای تحریم حساس گردیده و موجب کاهش درآمد خانوار شهری و روستایی شده است و میزان مصرف خانوارهای ایرانی رابطه معکوسی با تحریم‌ها دارد. همچنین در دوران برقراری برجام گرچه عمر کوتاهی داشته؛ ولی به‌طور مشهودی مصرف و رفاه خانوارهای ایرانی به‌واسطه آن بهبودیافته است. این بهبودی در خانوارهای شهری محسوس‌تر از خانوارهای روستایی بوده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که نقش عوامل برون‌زا و تحریم روی اقتصاد ایران و رفاه خانوارها تأثیر زیادی داشته است و مشکلات اقتصادی ما تنها ناشی از سوء مدیریت اقتصادی نبوده و از سوی دیگر استقرار برجام حتی به شکل ناقص هم موجب بالا رفتن رفاه خانوارها شده است.»
مذاکره برای منافع ملی
شریف زادگان بابیان اینکه «رئیس‌جمهور شدن بایدن ممکن است فرصتی برای ایران فراهم سازد که بتوانیم با مذاکره و مصالحه مسائل خود را به نفع منافع ملی و توسعه ملی و در چارچوب قواعد سیاست خارجی جمهوری اسلامی حل‌وفصل نماییم و خود را از بن‌بست‌هایی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران ایجاد کرده است تا حد امکان رهایی‌بخشیم» می‌افزاید: «استفاده از فرصت‌ها و به‌کارگیری آن به نفع منافع ملی هنر اصلی سیاستمداران و تصمیم گیران کشور است . درواقع فرصت‌ها را خودمان بر اساس ایجاد توانمندی و ظرفیت‌سازی درونی و ملی می‌سازیم و از آن به نفع اهدافمان به کار می‌گیریم و زمانی که قصدی برای استفاده از این فرصت‌ها نداریم، همانند آن است که این فرصت‌ها هرگز به وجود نیامده‌اند. بنابراین اگر بگوییم که آمدن بایدن علی‌رغم تفاوت رفتار سیاسی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان و به‌خصوص فرد ویژه‌ای همانند ترامپ برای ما فرقی نمی‌کند؛ به این معنا است که قصدی برای آفرینش فرصت‌های پیش رو، برای استفاده از آن برای پیشبرد اهداف ملی خود نداریم. استفاده از فرصت‌ها و ایجاد مصالحه بین‌المللی می‌تواند به کاهش تحریم‌ها و کم شدن موانع تولید و اشتغال منجر شود.»
مشکلات امروز اقتصاد ایران
استاد دانشکده معماري و شهرسازي دانشگاه شهید بهشتی در ادامه می‌گوید: «مشکلات امروز اقتصاد ایران بی‌تردید نمی‌تواند همگی ناشی از مشکلات مدیریتی دولت باشد و عمدتاً در اثر محدودیت‌هایی است که تحریم‌ها بر اقتصاد ایران تحمیل نموده‌اند. عدم امکان تبادلات بانکی با شبکه‌های بانکی در جهان، ناتوانی در واردکردن کالاهای واسطه‌ای تولید، مسدود شدن راه‌های اصلی صادرات نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی و آثار تبعی آن در فعالیت‌های اقتصادی و کسری بودجه دولت و افزایش نقدینگی و رکود و تورم اقتصاد ایران را با رشد منفی و کوچک شدن حجم اقتصاد و رکود و بیکاری روبرو ساخته است. یافته‌های سازمان برنامه‌وبودجه در بهبود رفاه خانوار در مدت کوتاه برقراری برجام نیز شاهدی بر این مدعا است که عوامل برون‌زا در اقتصاد و رفاه خانوار در ایران نقش مکمل توسعه درون‌زا رانشان می‌دهد. درعین‌حال باید توجه داشت تغییرات در رهبری امریکا روی مناسبات اقتصاد جهانی در شرایطی که شبکه‌های مالی و اقتصادی به خاطر جهانی‌شدن و به‌هم‌پیوستگی آن‌ها ، اثر دارد ، و اقتصاد چین همگرایی بیشتری با امریکا خواهد یافت و نزدیکی بیشتر اروپا و امریکا در اثر سیاست دموکرات‌ها منجر به رونق بیشتر اقتصاد اروپا می‌گردد، و احتمالاً نقشه خریدوفروش نفت در پیش اتحادیه‌های تولیدکنندگان نفت مثل اوپک و کمپین‌های مصرف‌کنندگان نفت مثل شرکت‌های بزرگ نفتی کنسرسیوم سابق متأثر خواهد شد . ولی ایران که زخم‌خورده سیاست‌های جمهوری خواهان است هیچ تأثیری از این تغییرات نخواهد پذیرفت . این همان حالتی است که ناکارآمدی در حکمروایی اجازه ظرفیت‌یابی از فرصت‌ها را به نفع منافع ملی و التیام بحران اقتصادی ایران را نمی‌دهد.»
ضرورت تغییر در حکمروایی
شریف زادگان، دانش‌آموخته دکترای توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای از انگلستان در پایان خاطرنشان می‌کند: «در شرایط کنونی اقتصاد ایران، تحریم‌ها موجب کاهش رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت شده است ، به‌طوری‌که حتی دولت در شرایط کرونا نمی‌تواند شهرها را قرنطینه کند. زیرا توان مالی لازم برای پشتیبانی و حمایت مالی از مردم را ندارد و ناچار شده است به روش‌های "کج‌دار و مریز" به‌جای قرنطینه روی آورده و یکی از علل شیوع این بیماری در ایران پس از بازگشایی مراکز اقتصادی همین ناتوانی دولت در پشتیبانی مالی - همانند اغلب کشورها -از خانوارهای ایرانی است. کاهش رشد اقتصادی و رشد بیکاری و وجود تورم در ایران خانوارهای زیرخط فقر را گسترش داده است و آن را از ۳۰ درصد در سال ۹۷ بیشتر نموده است. اصلاح نظام اقتصادی خواسته مردم است و اغلب مردم می‌دانند که سیاست‌های خارجی ایران یکی از اَبرچالش‌های توسعه اقتصادی ایران بشمار می‌رود. به همین خاطر هیچ زمانی همانند امروز مردم عادی به این اندازه به سیاست خارجی ایران حساس نشده بودند و به آن به‌عنوان یک متغیر تأثیرگذار اقتصادی نگاه نکرده بودند. برای تغییر در وضعیت اقتصادی ایران باید تغییراتی در حکمروایی توسعه اقتصادی ایران و عوامل تأثیرگذار در آن صورت پذیرد و استفاده از فرصت‌های بین‌المللی به‌عنوان مؤلفه برون‌زای خارجی می‌تواند کمک‌کننده این تغییرات در شرایط کنونی کشور باشد. اگر از فرصت‌ها استفاده نکنیم شرایط اقتصادی و سیاسی ایران به سمت بی تصمیمی، بی‌دولتی ، فقر و نابرابری و ناکارآمدی مزمن پیش می‌رود و در آن صورت اصلاح آن بسیار دشوار خواهد بود.»