مهندس محمدعلی باوند-مدیر تصویرسازی افراد دارای سندرم داون ایران
تصویرسازی برای من تنها یک عنوان تحصیلی نیست؛ تصویرسازی هنر من است. حیطه‌ای که می‌توانم در آن خلق زیبایی کنم و روحم را جلا دهم. تصویرسازی البته تنها هنر من هم نیست و به رسالتم تبدیل شده است. معنای زندگی‌ام و آنچه می‌توانم با کمک آن حق هم‌نوعی را به‌جا بیاورم و در حد توان، گره‌ای از کار افراد باز کنم. راستش را بخواهید این کامیابی بزرگی است که در رشته‌ای تحصیل کنی که نه‌تنها به کار خودت بیاید، بلکه گره از کار دیگران نیز بگشاید. سال‌هاست که در زمینه تأثیر هنر و هنر درمانی بر روی افراد دارای سندرم داون فعالیت‌های بسیاری کرده‌ام و اکنون می‌خواهم اندکی به تأثیر هنر و هنر درمانی بر افزایش کیفیت زندگی افراد دارای سندرم داون بپردازم. چراکه هنر همان اکسیری است که جان آدمی را جلا می‌دهد و طعم زندگی حقیقی و عمیق را به ما می‌چشاند. افراد دوست‌داشتنی، خوش‌قلب و زنده‌دل سندرم داون نیز از این قاعده مستثنی نیستند و بلکه به دلیل رقت قلب خود، برای درک برخی جنبه‌های زیبایی و هنر مستعدتر نیز هستند.
اساساً می‌توان گفت هنر درمانی راهی برای ابراز بیانات و هیجانات فرد سندرم داون فراهم می‌کند و وسیله‌ای برای برقراری ارتباط اوست. ازجمله گروه‌هايي از کودکان كه نیاز به توجه بسیار ویژه دارند، افراد دارای سندرم داون هستند. سندرم داون متداول‌ترين اختلال كروموزومي مادرزادی است كه كم‌تواني ذهني و مشکلات رفتاری را به همراه دارد.
هنر درمانی از ابزار احساسات درونی از طریق رسانه‌های متعدد استفاده می‌کند که به فرد در کشف هیجانات خودش و تضاد درونی کمک می‌کند و موجب افزایش کیفیت زندگی فرد می‌شود. درحالی‌که آگاهی از خود و درک نمادهای فرهنگی باید توسط یک درمانگر برای کمک به فرد در زمینه کشف خود بررسی شود. در حقیقت هنر درمانی راهی برای ابراز بیانات و هیجانات فرد سندرم داون فراهم می‌کند و وسیله‌ای برای برقراری ارتباط اوست. همچنین هنر درمانی با رویکرد نقاشی بر کاهش ترس دانش‌آموزان از ناشناخته‌ها مؤثر بوده و روشی سودمند برای کاهش ترس دانش آموزان از ناشناخته‌ها است.
افراد دارای سندرم داون نسبت به افراد عادی مشکلات بیشتری را از خود نشان مي‌دهند. آن‌ها ممکن است به‌سرعت دچار ناكامي، اضطراب و تنش شوند. در اغلب اوقات مشکلات تحصیلي، اين افراد را مستعد مشکلات رفتاری مي‌كند و درنتیجه با افزايش مشکلات رفتاری، مشکلات يادگیری تشديد و موجب شکست فرد در زمینه‌های مختلف مي‌شود.
ساخت اثر هنری می‌تواند یک رویکرد قابل‌دسترس برای کودکان و بزرگسالان با ناتوانی یادگیری باشد و همچنین فرصتی برای درمان روان‌شناختی افرادی که به‌دشواری می‌توانند احساسات و افکار خود را به‌طور صریح بیان کنند. تحقیقات نشان داده است که فعالیت‌های مبتنی بر هنر به کودکان سندرم داون فرصت اظهار کردن افکار و احساسات و به اشتراک آن با دیگران را می‌دهد و برای مدیریت احساسات آن‌ها مفید بوده و مخالفت و نافرمانی‌ها را کاهش می‌دهد.
با استفاده از برنامه علمی هنر درمانی، کودکان سندرم داون از طریق خلق آثار هنری راهی برای افزایش درک هیجانات و رفتارها، توانایی‌های مکالمه و پیش‌بینی موقعیت‌ها در رشد اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی پیدا کرده و پیش رفته‌اند که این موضوع موجب افزایش کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود.
پژوهشی توسط نگارنده تحت عنوان «نقش هنر در افزایش کیفیت زندگی افراد سندرم داون» انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد دارای سندرم داون هستند و نمونه پژوهش از نوع نمونه در دسترس و شامل تعداد 30 نفر از افراد سندرم داون بودند که در مرکزی که به همین منظور و به هدف ایجاد کسب درآمد برای این افراد تحت عنوان مرکز کارداون ایجادشده بود، تحت هنر درمانی قرار گرفتند و با انجام فعالیت‌های هنری نسبت به کسب درآمد اقدام کردند.
ازآنجایی‌که کودکان دارای نشانگان داون به دلیل وجود مشکلات متعدد جسمانی روان‌شناختی، معمولاً بار روان‌شناختی زیادی را به والدین خود تحمیل می‌کنند و همان‌طور که اشاره شد عمدتاً نگهداری این کودکان در خانواده انجام می‌شود و به همین دلیل تغییرات ساختاری، عملکردی و روان‌شناختی زیادی بر خانواده تحمیل خواهد شد، این کودکان به‌کندی تحول پیداکرده و نیازمند مراقبت و توجه بیشتری بوده و میزان تحریکات محیطی، رفتاری و اجتماعی موردنیاز این کودکان نیز بیشتر خواهد بود.
در ايران نيز براي نخستين بار از هنر درماني براي كاهش هيجانات بيماران روان‌پریش كه در بيمارستان امین‌آباد (رازي) شهرري نگهداري می‌شدند، استفاده و تلاش شد تا از مکرمه‌بافی، سبدبافی، حصیربافی، نقاشي و موسيقي براي تخليه هيجانات، احساسات و تکانه‌های اين بيماران دردمند و رنجور استفاده شود و بعد از انقلاب نيز اين برنامه‌ها گسترش پيدا كرد.
در این پژوهش، در زمینه استفاده از هنر درمانی در افزایش کیفیت زندگی افراد سندرم داون، هنرهای زیادی موردبحث و بررسی قرار گرفت. آموزش هنرهاي تجسمي در بسياري از مشكلات كودكان به‌ویژه مشكلات مربوط به يادگيري آن‌ها راهگشاست. درواقع آموزش هنرهاي تجسمي می‌تواند فرايند يادگيري و رشد تمام مهارت‌های مرتبط با يادگيري را تسهيل كند. مطالعات و بررسی‌های انجام‌گرفته در اين زمينه نشان می‌دهد كه هر دو نيمكره مغزي هنر را از جنبه‌های گوناگوني درك كرده و آموزش هنر می‌تواند مشكلات شناختي و ادراكي را كاهش دهد و همچنین برخي بررسی‌ها حاكي از آن است كه هنرهاي تجسمي موجب رشد بسياري از مهارت‌ها و توانایی‌های كودك می‌شود.
من در این کار تنها نیستم. خانم بهنوش کیانی شاد مدیریت اشتغال‌زایی و حرفه‌آموزی جوانان سندرم داون ایران که از سال ۸۶ مسئول مددکاری کانون سندرم داون ایران و معلم اخلاق و تعاملات اجتماعی هستند نیز هم‌اکنون مشاور خانواده و مدیریت گالری کارداون را بر عهده دارند. بهنوش کیانی‌شاد مادرم است و این حس بی‌نظیری است که ببینی مادرت برای بسیاری آدم دیگر هم مادری می‌کند تا جایی که او را «مادر قلب‌ها» نام می‌گذارند. ما از سال ۹۲ با کمک خانم پروین نظرآهاری به فکر اشتغال‌زایی و حرفه‌آموزی برای جوانان درس خوانده و آموزش پذیر سندرم داون افتادیم و تاکنون درحالی‌که دست لطف خدا را پشت خود حس می‌کنیم، این کار را با موفقیت ادامه داده‌ایم. گاهی هم‌نوا با خواجه شوریده شیراز با خود زمزمه می‌کنم:
بر سر آنم که گر ز دست برآید
دست‌به‌کاری زنم که غصه سرآید
لازم به ذکر است، علاقه‌مندان می‌توانند برای بازدید از این مرکز به آدرس: میدان فردوسی، مرکز تجارت جهانی فردوسی، طبقه سوم سرای هنر مراجعه کنند.