28 دسامبر 2021
شیرین هانتر
تارنمای ریسپانسیبل استیت کرافت
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران در دو دهه اخیر نسبت به دهه‌های قبل از آن بدتر شده است. پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 1394 (2015) و درنتیجه لغو نسبی تحریم‌های اقتصادی آمریکا، دوره دوساله‌ای از بهبودی رخ داد. بااین‌حال، پس از خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم‌های جدید و شدیدتر علیه ایران در اردیبهشت 1397 روند بهبود متوقف شد.
کاهش درآمد، افزایش فقر، کاهش نرخ زادوولد، افزایش نرخ مهاجرت، صدها پروژه ناتمام و واحدهای صنعتی غیرفعال نشان‌دهنده افت اقتصادی کشور است. به گفته وزیر بهداشت ایران 3 هزار پزشک در دوران کرونا از کشور خارج شده‌اند. وی هشدار داد که اگر این روند متوقف نشود، نظام سلامت کشور به‌ویژه با تداوم همه‌گیری کووید-19 با بحران جدی مواجه خواهد شد. به گزارش آفتاب نیوز، از هر سه ایرانی یک نفر در صورت امکان تمایل دارد کشور را ترک کند.
مشکلات اقتصادی یکی از عوامل اصلی این مهاجرت است. بااین‌حال، محدودیت‌های فرهنگی و سیاسی نیز به تمایل ایرانیان برای مهاجرت به خارج کمک می‌کند. بعضی از تندروهایی که اکنون در مجلس هستند، گفته‌اند: «اگر ما را دوست ندارید کشور را ترک کنید.» اخیراً مدیرعامل خانه موسیقی ایران که برانگیخته‌شده بود، در پاسخ گفت: «هر کسی از راه برسد نمی تواند به این مردم بگوید از کشور بروید. مثل آن مجری که در تلویزیون گفته بود اگر کسی نمی خواهد از مملکت برود.»
دولتمردان به‌ویژه تندروهایی که حرف آخر را در سیاست‌های داخلی و خارجی زده و می‌زنند، مشکلات را ناشی از تأثیر تحریم‌های آمریکا می‌دانند. بدیهی است که تحریم‌ها تأثیر منفی بر اقتصاد ایران داشته است، زیرا ایران نتوانسته تحریم‌ها را بلااثر کند.
واشنگتن از زمان انقلاب اسلامی هرگز نسبت به ایران روی خوش نشان نداده و سیاست‌هایش در قبال تهران اغلب نابخردانه و معکوس بوده است؛ اما پرسش این است که تندروهای ایران از خود می‌پرسند که آیا رفتار آن‌ها نیز ممکن است به دشمنی ایالات‌متحده کمک کرده باشد یا خیر؟ بااین‌حال، یک ناظر عینی متوجه خواهد شد که دشمنی متقابل و پیامدهای منفی آن برای ایران تا حدی ناشی از نقص‌هایی در اصول سیاست خارجی تهران بوده است.
اولویت‌های جابجا شده
منبع مشکلات ایران، اولویت‌های جابجا شده در نزد سیاست‌گذاری‌هاست. اکثر دولت‌ها تأمین منافع خود ازجمله رفاه مردم را در اولویت قرار می‌دهند. آن‌ها ممکن است موفق نشوند، اما حفظ و پیشبرد منافع ملی هدف اصلی آن‌هاست. دولت‌ها حتی از ایدئولوژی و ارزش‌ها برای تأمین منافع خود استفاده می‌کنند. ... در ایران نیروهای عمل‌گرا وجود دارند که سعی در تعدیل و منطقی کردن سیاست‌های آن داشته‌اند. چهره‌هایی مانند اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی و حسن روحانی، روسای جمهور پیشین نماینده این گرایش هستند. بااین‌حال، تلاش‌های آن‌ها توسط تندروها خنثی‌شده است. اولویت‌ها و سیاست‌گذاری‌های جابه‌جا شده، دلیل عمده‌ای است که ایران تحت‌فشار و تحریم بین‌المللی قرارگرفته است. ...
بی‌توجهی به پویایی سیاست بین‌الملل
دست‌اندرکاران سیاست خارجی ایران فاقد درک کافی از سیاست بین‌الملل، به‌ویژه نقش محوری توازن قدرت در میان دولت‌ها هستند. ... عدم تسلط تیم مذاکره‌کننده ایرانی به زبان انگلیسی می‌تواند آسیب‌زا باشد، به‌ویژه در هنگام مذاکره در مورد مسائل پیچیده حقوقی و فنی.
عدم واقع‌گرایی یکی دیگر از مشکلات ایران در روابط با کشورهای دیگر است. دولتمردان ایران اهدافی را تعیین کرده‌اند که احتمالاً دستیابی به آن‌ها دشوار است. در این روند برخی سیاست‌ها باعث شده تا مردم نسبت به مسائل اقتصادی و زیست‌محیطی ناراضی شوند. حتی اگر ایران موفق به کاهش برخی از تحریم‌ها شود تا زمانی که مسئولان، سیاست خارجی واقع‌بینانه‌تری را با تمرکز بر حفاظت و پیشبرد منافع مردم اتخاذ نکنند و به‌جای سیاست‌های موجود، یک کادر حرفه‌ای کارکشته ایجاد نکنند، مشکلات ممکن است حل نشود.