پس از سقوط رژیم اسد بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران منطقه عقیده داشتند سوریه پس از این تغییر و تحول درگیر جنگ داخلی خواهد شد و امنیت داخلی این کشور بعد از اسد با چالش جدی همراه خواهد بود. اما تجربه یک سال گذشته درستی این نظرات را زیر سوال برد. آیا سوریه به سرعت به سمت ثبات و پایداری پیش می رود؟
سوریه همچنان بلاتکلیف است و تا مدت ها بستری از التهاب و تنش در منطقه خواهد بود. چون اسرائیل وارد مناطقی از سوریه شده و حتی اعلام کرده که نمی خواهد از این مناطق خارج شود. حاکمیت سوریه در همسایگی با اسرائیل، حاکمیتی دفاکتو است. اگر چه دولت موقت احمد الشرع در جهان پذیرفته شده و حتی تحریم های سوریه در حال لغو شدن است، اما هنوز ساز و کار حفاظت از سوریه را در اختیار ندارد.
دو کشور در منطقه شباهت زیادی به هم دارند. اگر چه جامعه و فرهنگ افغانستان و سوریه کاملا متفاوت است، اما هر دو شرایط سیاسی و ژئوپولتیکی مشابهی دارند. سوریه باتلاق سیاسی و ژئوپولتیکی محسوب می شود. حتی می توان گفت با توجه به همسایگی با اسرائیل کار سوریه پیچیده تر از افغانستان است.
خطر اسرائیل برای همسایه ها
همسایه های اسرائیل در استراتژی کلی و راهبرد های کلان خود نباید هیچ گونه چشم اندازی برای تهدید اسرائیل ترسیم کنند وگرنه روی آرامش را نخواهند دید. بافت قومیتی سوریه، وضعیت سیاسی این کشور، تاریخ پر تلاطمی که داشته و معضل همسایگی با اسرائیل، پتانسیل تبدیل شدن این کشور به باتلاقی سیاسی را به وجود می آورد.
امروز سوریه زمین رقابت ترکیه و اسرائیل، در سطحی بالاتر عرصه رقابت آمریکا و روسیه و حتی زمین رقابت قدرت های منطقه ای و بین المللی با ایران است. کار احمد الشرع بسیار سخت و پیچیده است. اگر چه اسد دیکتاتوری خون ریز بود ولی هنوز اتفاق خوبی برای جایگزین او نیفتاده و نمی توانیم بگوییم سوریه به ثبات نزدیک شده است.
حاکمیت جدید سوریه به طرف اعراب رفت آیا نزدیکی به اعراب منطقه می تواند ضامن بقای احمد الشرع در قدرت باشد؟
او باید حفظ حاکمیت سوریه را در توازنی ژئوپولتیکی ببیند. عربستان قدرت ذی نفوذ عربی و اسلامی است و می تواند در سوریه تعیین کننده باشد، ولی این اتفاق به تایید ترکیه وابسته است. گسترش نفوذ عربستان در سوریه بدون نظر مثبت ترک ها ممکن نخواهد بود.
اقدامات احمد الشرع نباید اسرائیل را تحریک کند، اسرائیل می تواند حاکمیت جدید سوریه را از بین ببرد. جلب نظر مثبت آمریکا و روسیه نیز برای هر اقدامی در سوریه لازم است. اگر حاکمی بتواند با هوشمندی توازن برقرار کند می تواند موفق شود. این کاری بود که پدر بشار اسد با ذکاوت انجام داده بود.
شمشیر دولبه
احمد الشرع نمی تواند تمایل بیش از حدی به اعراب و به ویژه عربستان نشان بدهد چرا که این رفتار مثل شمشیر دو لبه می تواند به ضرر اش تمام شود. برداشته شدن تحریم های سوریه و سرمایه گذاری اعراب در این کشور فعلا در حد شعار است و زمانی عملی خواهد شد که امنیت در سوریه چشم انداز روشنی داشته باشد. سرمایه گذاری اعراب در سوریه طرحی کلان است که باید در توافق با اسرائیل و آمریکا انجام بگیرد. ایجاد فضای اقتصادی جدید در سوریه موضوعی نیست که عربستان یا امارات به تنهایی درباره اش تصمیم بگیرند. حمایت کشور های عربی از سوریه تابع نظر ترکیه، اسرائیل، آمریکا و روسیه است. کشور های متعددی در سرنوشت سوریه جدید هم داستان هستند.
سیاست های احمد الشرع در قبال اسرائیل دوستانه نیست، ولی کشوری که حاکمیت سیاسی اش برای بقا به تایید آمریکا نیاز دارد ناچار از پذیرش حاکمیت اسرائیل بر اراضی اشغالی است. در آینده سوریه چه نسبتی با اسرائیل برقرار می کند؟
احمد الشرع اعلام کرده تا اسرائیل جولان را به سوریه تحویل ندهد امکان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور وجود ندارد، ولی او ابزار و اراده لازم برای بیرون راندن اسرائیل از اراضی سوریه را ندارد.
در صورتی که اسرائیل به سوریه حمله کند یا آمریکا و اسرائیل برای سقوط احمد الشرع به توافق برسند، اعراب هیچ دخالتی نخواهند کرد و از حاکمیت جدید سوریه حمایت نمی کنند.
اسرائیل پیش از این طبق توافقاتی محرمانه با بشار اسد تصمیم به تخلیه جولان گرفته بود به شرطی که مدیریت آب این منطقه در اختیار اسرائیل باشد. حتی قرار بود سوریه رابطه دیپلماتیک با اسرائیل برقرار کند. از این رو دور از ذهن است که اسرائیل در دوره جدید سوریه به برنامه ای کمتر از این راضی شود.
ادامه بقای سیاسی احمد الشرع در گرو جلب نظر اسرائیل و آمریکا است. انتظاری که آمریکا و اسرائیل از جانشین بشار اسد دارند مشخص است. جولان موضوعی کلیدی است و خواسته آمریکا و اسرائیل احتمالا همان طرحی است که در زمان اسد توافقاتی در آن صورت گرفته بود.
سختترین کار احمد الشرع نحوه تعامل با اسرائیل است. سوریه چندین سال درگیر بود و هدف از این همه ناامنی، کشتار و فجایعی که در این کشور رخ داد استقرار حکومتی بود که امنیت اسرائیل را تامین کند. امروز هم مساله محوری و اساسی احمد الشرع، موضع گیری وی در قبال اسرائیل است. فشار آمریکا بر سوریه بخاطر اسرائیل است و بقای احمد الشرع به این مساله وابسته خواهد بود.