فرهنگ مطالعه یکی از مهمترین ارکان رشد و توسعه هر جامعه است، اما متاسفانه در ایران این فرهنگ به اندازهای که باید پررنگ نیست. در حالی که کتاب و مطالعه میتواند به عنوان ابزاری برای ارتقاء فردی و اجتماعی شناخته شود، عوامل مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی، کمبود وقت و تأثیرات فضای دیجیتال باعث شده است که این فرهنگ در بسیاری از افراد کمرنگ شود. در این یادداشت به بررسی چالشها و راهکارهای زنده کردن فرهنگ مطالعه در ایران پرداخته میشود.
یکی از اصلیترین دلایل کاهش فرهنگ مطالعه، فشارهای اقتصادی است. در جامعهای که افراد برای تأمین نیازهای اولیه زندگی خود با مشکلات جدی مواجه هستند، مطالعه و کتابخوانی اغلب در اولویت قرار نمیگیرد. علاوه بر این، در دنیای دیجیتال امروز، بیشتر مردم وقت خود را صرف استفاده از رسانههای اجتماعی و فضای آنلاین میکنند و به همین دلیل تمایل کمتری به مطالعه کتاب دارند.
همچنین، نظام آموزشی کشور نیز به نوعی در تضعیف این فرهنگ نقش دارد. در مدارس و دانشگاهها، بسیاری از دروس به صورت تئوریک و غیر کاربردی تدریس میشوند و دانشآموزان و دانشجویان بیشتر به حفظ مطالب درسی و قبولی در امتحانات فکر میکنند، تا به گسترش افقهای فکری خود از طریق مطالعه کتابهای مختلف.
برای زنده کردن فرهنگ مطالعه در ایران باید ابتدا از خانوادهها شروع کرد. والدین میتوانند الگوی خوبی برای فرزندان خود باشند و به آنها عادت مطالعه را از سنین پایین یاد بدهند. فراهم کردن کتابهای مناسب و اختصاص دادن وقت برای مطالعه در کنار فعالیتهای دیگر میتواند به ایجاد علاقه به کتابخوانی در کودکان کمک کند. در سطح مدارس و دانشگاهها نیز باید برنامههایی برای تشویق دانشآموزان و دانشجویان به مطالعه خارج از کتابهای درسی طراحی شود. برگزاری جلسات تبادل نظر، معرفی کتابهای مفید و ترویج مطالعه در کنار آموزشهای درسی، میتواند به علاقهمندی بیشتر جوانان به کتاب و مطالعه کمک کند.
دسترسی به کتاب و منابع مطالعاتی نیز یکی از موانع مهم در راه ترویج فرهنگ مطالعه است. اگر کتابها به قیمت مناسب و به راحتی در دسترس عموم قرار گیرند، افراد بیشتری به مطالعه روی خواهند آورد. یکی از راهحلها میتواند تأسیس کتابخانههای عمومی با منابع به روز و یا ایجاد مراکز تبادل کتاب باشد که در آنها کتابها با هزینه کم یا به صورت امانت در اختیار مردم قرار گیرد.
همچنین، رسانهها و شبکههای اجتماعی میتوانند نقش قابل توجهی در ترویج فرهنگ مطالعه ایفا کنند. معرفی کتابهای جدید و برگزاری چالشهای مطالعه در فضای دیجیتال میتواند افراد را به کتابخوانی ترغیب کند. در این راستا، ساخت برنامههای تلویزیونی و رادیویی درباره کتابها و نویسندگان میتواند زمینهساز فرهنگسازی در جامعه شود.
زنده کردن فرهنگ مطالعه در ایران نیازمند تلاش جمعی است. باید همه نهادها و افراد جامعه دست به دست هم بدهند تا مطالعه به عنوان یک ارزش فرهنگی در جامعه نهادینه شود. این امر نه تنها به رشد فردی افراد کمک میکند، بلکه در نهایت منجر به توسعه اجتماعی و علمی کشور خواهد شد. اگر بتوانیم فرهنگ مطالعه را در جامعه تقویت کنیم، میتوانیم به یک جامعه پویا و پیشرفتهتر دست یابیم.