اولین تغییر را در فرودگاه شانگهای احساس کردم، هنگامیکه گذرنامه خود را به پلیس گذرنامه چین دادم، شروع کرد به پرسوجو در خصوص علت سفر من به چین، محل اقامتم و داشتن بلیط برگشت. در تمام این ۱۲ سال به خاطر نداشتم که هنگام ورود به چین با چنین سؤالاتی برخورد کرده باشم.
بستن حسابهای ایرانیها
در اولین جلسه کاریام دریافتم که حسابهای شرکتهای ایرانی ثبتشده در چین یکبهیک در بانکهای چینی در حال بسته شدن است و برخلاف آنچه در اخبار ایران انعکاس یافته است، منحصر به دانشجویان و اشخاص حقیقی ایرانی نیست. حتی شرکتهایی که از ۱0-۱5 سال پیش در آن کشور ثبتشدهاند مشمول این رفتار بانکهای چینی شدهاند. تجار ایرانی به کارمندان چینی خود متوسل شدهاند و شرکتهای جدیدی به نام آنان تأسیس میکنند و به امید امانتداری آنها دارایی خود را به نامشان میزنند.
خبر ناخوشایند
بیش از یک سال است که با یکی از شرکتهای چینی مشغول مذاکره برای سرمایهگذاری مشترکی در ایران هستیم. در جلسهای که برای ادامه مذاکرات با او داشتم خبر ناخوشایندی به من داد: دولت چین سرمایهگذاری شرکتهای چینی در ایران را تقریبا ممنوع کرده است و به سختی مجوز سرمایهگذاری خارجی در ایران را صادر میکند. تقریبان در همه جلساتی که داشتم مشتریان چینی اشاره به سختتر شدن کار با ایران داشتند. اظهار میداشتند که بسیاری از شرکتهای چینی ترجیح میدهند خرید خود را در شرایط برابر از ایران نداشته باشند زیرا پرداخت مشکل است و باید اسناد تجاری را تغییر دهند و به نام کشور دیگری بزنند تا امکان پرداخت پول از بانکهایشان فراهم شود.
عقبگرد چین از سرمایهگذاری
«چین عزیز» آرامآرام ایران، این شریک وفادار خود را به حاشیه میراند. از سال ۱۳۸۹ که شرکت دولتی نفت چین، علیرغم اخذ امتیازات ویژه از دولت وقت ایران در قرارداد 2.5 میلیارد دلاری سرمایهگذاری در میدان نفتی آزادگان، شروع به کند کردن کار و بهانهتراشی کرد سیاست عقبگرد چین آشکار شد. قطعاً مشکل این نبود که آنها توان انجام کار را نداشتند بلکه سیگنال پایین کشیدن فتیله کار با ایران را دریافت کرده بودند.
مخالف عضویت در شانگهای
چینیها در تمام این سالهایی که ایران عضو ناظر سازمان همکاریهای شانگهای بود، تنها مخالف عضویت کامل ایران در این سازمان، که درآینده میتواند مهمترین سازمان اقتصادی آسیا باشد، بودند و برای جلوگیری از عضویت ایران در این سازمان در منشور آن گنجانده بودند که کشورهایی که سازمان ملل علیهشان تحریمهایی وضع کرده است نمیتوانند به عضویت این سازمان درآیند. حتی پس از لغو تحریمهای سازمان ملل، آنها مخالف عضویت ایران باقی ماندند و درحالیکه به عضویت کامل هند، رقیب آسیایی خود، در این سازمان رأی مثبت دادند اما با عضویت ایران موافقت نکردند.
تغییر مسیر جاده ابریشم
چینیها حتی در پروژه بلند پروازانه جاده ابریشم نوین مسیر تاریخی جاده ابریشم را به نحوی تغییر دادهاند که از بالای ایران بگذرد و یک مسیر فرعی از مسیر اصلی برای ورود به ایران منشعب شده است. داستان سرمایهگذاری کلان چین در بندر گوادر پاکستان نیز مکمّل این پروژه در دور زدن ایران است. در طول این ۱۲ سال، دشمنی آمریکا با ما، و ما با آمریکا، باعث شد که ایران بهعنوان بهترین مسیر خطوط لوله انتقال نفت و گاز خلیجفارس و آسیای میانه به اروپا، از این مسیرها حذف شود و به یک مسیر فرعی در نقشه انتقال انرژی منطقه تبدیل شود. از بین رفتن این مزیت مهم ژئوپلیتیک ایران تلخ اما قابلفهم است.
سودجویی از ایران
اما اینکه چین، کشوری که اینچنین از ما بهره برده است و ما به او چشم امید داشتیم، ایران را از مسیر ترانزیت کالا از شرق به غرب و شمال به جنوب کنار گذاشته است و نگاه درجه دومی به ایران دارد جای تأمل دارد. چین نشان داده است که در عرصه شطرنج جهانی هوشمندانه بازی میکند و چشمانداز بلندمدتی دارد. چرا چین چنین سیاستمدارانه و بهآرامی ایران را به حاشیه میبرد؟ او آینده را چه میبیند که پاکستان و افغانستان را به ایران ترجیح میدهد؟ چین برای چینی بندزده اقتصاد ایران چه نقشهای میچیند؟