مشمولان خدمت نظام وظیفه که سرپرستی مادرشان را بر عهده دارند، در صورتی که مادرشان عقد موقت هم باشد، نمی‌توانند از بند قانونی استفاده کنند. در این روش پیش از این باعث می‌شد که بسیاری از مادران با طلاق صوری، شرایط را برای معافیت خدمت فرزندانش هموار کنند. آن‌ها با این شیوه طلاق می‌گرفتند و به عقد موقت طولانی مدت پدرشان درمی‌آمدند. این بند در ۱۲ تیرماه امسال (۱۴۰۳)، توسط سرپرست ریاست جمهوری اصلاح شد.
به گزارش همشهری‌آنلاین، بدین ترتیب، مادرانی که همسرشان فوت کرده یا عقد دائم با موقت نیستند، می‌توانند از خدمت معاف شوند. در اصلاحیه مورد نظر واژه «دائم» حذف شد. در این گزارش به موارد معافیت مشمولان خدمت نظام وظیفه می‌پردازیم.
معافیت دائم
معافیت دائم یعنی با استفاده از یکی از روش‌های موجود در قانون، مشمول بتواند قبل یا در حین خدمت معاف شود. این معافیت به مواردی همچون مدرک تحصیلی، سن، بیماری و حتی تاهل و داشتن فرزند مربوط می‌شود. انوع معافیت‌های دائم به شرح زیر است:
۱- معافیت سربازی پزشکی
معافیت‌های پزشکی مربوط به بیماری‌هایی می‌شود که مشمول را ناتوان کرده است و در واقع از شرایط عادی زندگی دور می‌کند. تقریبا هر بیماری در ۱۷ بخش و بیش از ۳۰۰ بند توسط نظام وظیفه تدوین شده است که بر اساس آن می‌توان معافیت گرفت. در معافیت پزشکی شرایط سنی یا غیبت وجود ندارد، اما یکی از مهم‌ترین شرایطی که برای صدور معافیت در نظر گرفته می‌شود، مدرک تحصیلی است. هر چه مدرک تحصیلی بالاتر باشد، امکان اخذ معافیت کمتر خواهد شد. همچنین در اکثر بیماری‌ها نمی‌شود در حین تحصیل برای معافیت سربازی اقدام کرد. از جمله این موارد می‌توان به معافیت سربازی چشم، آلرژی و معافیت یا حتی معافیت پزشک اسکلت و استخوان و یکی از حساس‌ترین بخش‌ها یعنی اعصاب و روان اشاره کرد.
۲- معافیت سربازی کفالت
هنگامی که والدین فردی به دلایل مختلف توانایی سرپرستی خانواده را نداشته باشند یا طلاق گرفته باشند، در این شرایط، فرد می‌تواند کفالت پدر یا مادر خود را بگیرد. گرفتن کفالت صرفاً به والدین محدود نمی‌شود و فرد می‌تواند کفالت برادر، خواهر، مادربزرگ و پدربزرگ خود را که هر یک قوانین مشخصی دارند، بگیرد. در کفالت بر خلاف معافیت پزشکی مدرک تحصیلی ملاک نیست، اما شرایطی همچون عدم غیبت یا تک فرزند ذکور بالای ۱۸ سال بودن و البته زندگی مشمول با شخصی که قرار است کفالتش را بر عهده بگیرد جزو شرایط اصلی و مهم محسوب می‌شود.
۳- معافیت سربازی ایثارگری
این معافیت سربازی مربوط به کسانی است که یکی از اعضای درجه یک خانواده آن‌ها در مناطق جنگی و عملیاتی به مدت طولانی حضور داشته است یا بر اساس آسیب‌های جسمی یا روحی روانی جانباز شده است. رزمندگانی که مدتی را تحت اسارت بوده‌اند هم شامل این قانون معافیت می‌شوند.
۴- معافیت سربازی موارد خاص
همانطور که از اسم آن مشخص است در کمترین حالت ممکن انجام می‌شود و در واقع افراد بسیار کمی هستند که شامل این موارد می‌شوند. اما به هر حال سازمان وظیفه عمومی این شرایط هم پیش‌بینی کرده و می‌توان از طریق این موارد معافیت گرفت. هر یک از این موارد، دارای شرایط مشخص و آیین‌نامه است که مشمول حتما باید دارا باشد تا بتواند از معافیت خدمت سربازی موارد خاص بهره‌مند شوند.
۵- معافیت سربازی متاهلان
بر اساس قوانین جدید معافیت خدمت سربازی متاهلان دارای فرزند می‌توانند از خدمت معاف شوند. این شرایط برای تمام مشمولانی که در حین خدمت سربازی هستند یا حتی فراری و غایب باشند وجود دارد و مشمول می‌تواند بواسطه آن از خدمت سربازی معاف شود. در قانون کسانی که متولد قبل از سال ۱۳۵۵ هستند می‌توانند به سادگی از معافیت سربازی استفاده کنند. با داشتن ۳ فرزند و حداقل سن ۴۰ سال تحت هر شرایطی، فرد معاف می‌شود. با داشتن ۴ فرزند در سن کمتر از ۴۰ سال تحت هر شرایطی، فرد معاف می‌شود.
۶- معافیت سربازی عفو رهبری
یکی از قوانین معافیت خدمت سربازی مربوط به داشتن حداقل سن مشمولان است که در آن دیگر داشتن یا نداشتن فرزند ملاک نیست. در حال حاضر افراد متولد ۱۳۵۴ و قبل از آن می‌توانند حتی در صورت مجرد بودن یا نداشتن فرزند از خدمت سربازی معاف شوند. همچنین کسانی که به سن ۵۰ سالگی برسند یا رسیده باشند.
۷- معافیت با خرید خدمت سربازی
در مقاطع زمانی مشخصی خرید خدمت سربازی با شرایط و مبالغ مختلف وجود داشته است. آخرین بار مربوط به سال ۹۵ است که تا سال ۹۷ با مبالغ مناسب و شرط ۸ سال غیبت، می‌شد مبلغ خرید خدمت سربازی را حتی به صروت قسطی پرداخت کرد.
۸- معافیت سربازی با ماده ۶ و ۹ بهزیستی
این معافیت مربوط به کسانی است که قصد دارند کفالت مادر را بر عهده بگیرند، اما تک پسر نیستند و مادر به دلیل معلولیت شدید جسمی، ذهنی یا روانی تحت پوشش بهزیستی است. همچنین مشمولانی که دارای خواهر و برادر معلول باشند یا دو نفر از اعضای خانواده آن‌ها عضو بهزیستی باشد، می‌توانند از این معافیت استفاده کنند.
۹- معافیت سربازی کمیته امداد
در کمیته امداد امام خمینی (ره) این قانون وجود دارد و می‌شود با عضویت دائمی مادر در کمیته امداد از معافیت خدمت سربازی بهره‌مند شد.
۱۰- معافیت سربازی با داشتن خواهر یا برادر معلول
یکی از معافیت‌هایی که در سال ۱۴۰۳ اصلاح شد، مربوط به مدد جویان بهزیستی است. در این معافیت سربازی طبق قانون جدید اگر مشمول تنها فرزند ذکور بالای ۱۸ سال باشد و خواهر یا برادر معلول عضو بهزیستی داشته باشد، می‌تواند از خدمت معاف شود. این قانون تا قبل از سال ۱۴۰۳ مربوط به خانواده‌هایی می‌شد که دارای ۳ عضو بهزیستی بودند.
۱۱: معافیت سربازی ساکنان جزایر خلیج فارس
کسانی که به مدت طولانی در یکی از جزایر خلیج فارس ساکن اند، با تأیید سازمان نظام وظیفه استان هرمزگان و دیگر نهاد‌های ذی‌صلاح می‌توانند از خدمت سربازی معاف شوند. این قانون در تابستان سال ۱۴۰۳ به تصویب نیرو‌های مسلح رسید.
۱۲- معافیت سربازی دو فرزندی
قانون جدید برای متاهلان و معافیت سربازی ۲ فرزندی در تیر ماه ۱۴۰۳ تصویب شد. طبق این قانون تمام مشمولانی که حداقل ۳۵ سال سن دارند و دارای ۲ فرزند هستند در صورتی که غیبت سربازی نداشته باشند، می‌توانند از خدمت معاف شوند.
۱۳- معافیت سربازی تک فرزندی
بسیاری از مشمولان بر این تصورند که با تک فرزند بودن از خدمت سربازی معاف می‌شوند. اما سن پدر برای معافیت سربازی تک فرزند حداقل باید ۷۵ سال باشد یا برای دریافت معافیت تک فرزندی لازم است مشمول کفالت پدر بیمار یا کفالت مادر فاقد همسر را دریافت کند؛ بنابراین تک پسر بودن به تنهایی کافی نیست و لازم است شرایطی گفته شده و همچنین نداشتن غیبت سربازی برای مشمول اثبات شود.
معافیت موقت
۱- معافیت تحصیلی
از سن ۱۸ سالگی و دقیقا از زمانی که فرد مشمول می‌شود می‌تواند با ورود به دانشگاه از معافیت تحصیلی استفاده کند و بعد از پایان تحصیلات وضعیت وظیفه عمومی خودش را مشخص کند. معافیت تحصیلی دانش‌آموزی و دانشجویی نوعی معافیت موقت است.
۲- معافیت موقت کفالت
برای دریافت کفالت مادر باید از طلاق یا فوت پدر ۳۰ ماه گذشته باشد تا مشمول بتواند بطور قطعی از خدمت معاف شود. در صورتی که این زمان کامل نشده باشد به مشمول معافیت موقت کفالت داده می‌شود تا در این زمان وارد غیبت نشود.
۳- معافیت موقت پزشکی
اگر بر اساس آیین‌نامه‌های پزشکی موجود لازم باشد تا روند درمانی طی شود و بعد از آن شورای پزشکی تصمیم نهایی را اعلام کند به مشمول معافیت موقت پزشکی داده خواهد شد. این معافیت قبل از خدمت و در حین خدمت در بازه‌های ۶ ماهه صادر می‌شود و می‌تواند تا چند دوره به مشمول موقت پزشکی تعلق گیرد.
مهم‌ترین بیماری‌های دارای معافیت موقت پزشکی:
بیماری واریکوسل
بیماری هیدروسل
بیماری‌های مربوط به جراحی دیسک کمر
بیماری‌های مربوط به مشکلات پوستی
بیماری‌های مربوط به شکستگی استخوان
بیماری‌های مربوط به اعصاب و روان
بیماری‌های غدد
برای معافیت کجا باید رفت؟
مراحلی که برای دریافت معافیت طی می‌شود چنین است:
مراجعه به دفاترپلیس+۱۰
دریافت فرم ۳ برگی از پلیس+۱۰ و تکمیل آن‌ها
مراجعه به مراکز واکسیناسیون و مهر برگه توسط مرکز
مراجعه به پزشک معتمد نیروی انتظامی
مراجعه مجدد به پلیس+۱۰ و تحویل مدارک
ارسال پیامک توسط وظیفه عمومی و مشخص کردن زمان و مکان کمیسیون
حضور در جلسه کمیسیون معافیت مورد نظر و ارائه مدارک
گذشت بین ۳۰ تا ۴۵ روز و ارسال پیامک مجدد توسط وظیفه عمومی
حضور در کمیسیون وظیفه عمومی استان یا شهرستان
پرداخت هزینه مصوب کارت پایان خدمت در صورت رأی معافیت کمیسیون
فرصت ۱۰ روزه برای اعتراض در صورت رد معافیت