سختگیری مانع تغییر و تحول جامعه نمی شود/تغییر و تحولی که در نگرش و سپس در نوع پوشش ایجاد می شود، جبر اجتماعی است

ستاره صبح آنلاین، فائزه صدر: پلیس در اطلاعیه ای از آغاز برخورد های قانونی با زنان و دختران بدون حجاب خبر داد. اگر چه برخورد های خودسرانه با مطالبه گران آزادی حجاب در ماه های گذشته در جامعه دیده و خبرساز شد. در آخرین مورد مردی در اعتراض به بی حجابی با سطل ماست به مادر و دختری حمله کرد. در گیر و دار برخورد های قانونی و خودسرانه با بی حجابی، گاهی دیده شده زنان محجبه در دفاع از آزادی نوع پوشش به زنان بی حجاب در مترو گل می دهند. تلاش مطالبه گران آزادی پوشش و مقابله حامیان حجاب با آنها، به دو قطبی شدن جامعه دامن زده. ستاره صبح در گفت و گویی با امان الله قرائی مقدم، جامعه شناس به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می خوانید:

  شما به عنوان یک جامعه شناس به ما بگویید، آیا ریشه حجاب در ایران مذهبی است یا از فرهنگ و سنت باستانی ایرانیان می آید؟ 
حجاب در ایران ریشه ای مذهبی دارد و از فرهنگ عرب می آید اما این به معنی نفی حجاب در ایران باستان نیست. حجاب از دستورات تمامی ادیان است و به اشکال مختلف در هر دینی دیده می شود. از این رو می توان گفت حجاب زنان ایران منشا مذهبی دارد.
بر نقوش فرش پازیریک که از کوه های آلتای سیبری کشف شده، تصویر زنان با موهای بافته شده درحالیکه کلاهی کوچک بر سرشان دارند، دیده می شود.
قدمت زیاد این فرش و نوع پوشش زنان در نقوش آن که شباهت زیادی به نقوش تخت جمشید دارد، این موضوع نشان می دهد در ایران باستان هم حجاب و پوشیدگی وجود داشت، ولی آنچه امروز به عنوان حجاب از آن صحبت می شود از سنت های عرب وارد فرهنگ ما شده است.
سودابه، رودابه، آذرمی دخت، منیژه و سایر زنان ایرانی که متون اساطیری به ما معرفی می کنند به معنای امروزی محجب نبودند ولی برهنگی نیز در فرهنگ ایران باستان وجود نداشت. "منیژه منم دخت افراسیاب، برهنه ندیده تنم آفتاب"

  در روند جامعه پذیر شدن اکثر ادیان، شاهد کم رنگ شدن حجاب در میان معتقدین این مذاهب هستیم. این سیر چطور اتفاق می افتد و نگاه جامعه ایران امروز به حجاب چیست؟
براثر تغییر و تحول در افکار نسل های جدید و برداشت هایی که در هر دوره ای از سبک زندگی جدید می شد، حجاب به حاشیه رفته و معمولا سختگیری در حجاب در هیچ جامعه نتوانسته جلوی تغییر و تحول نسلی را بگیرد.
امروز هم در جامعه ایران می بینیم که این تغییر توسط نسل دهه هشتادی ها رخ می دهد، آنها خواستار تغییرند.
در اروپا بعد از دوره رنسانس و با کم شدن قدرت کلیسا مسیحیان به تدریج پذیرفتند که حجاب که به صورت پوشش امروزی راهبه ها بود کم رنگ شود. زیرا نسل های بعدی در اروپا دیگر آن پوشش را نمی پذیرفت.
رهبری در 1397/1/1 در مشهد فرمودند فن آوری فرهنگ می آورد. من به همین سخن استناد می کنم و می گویم وقتی تکنولوژی آمد، وقتی تلوزیون و سینما آمد. وقتی ماهواره آمد، وقتی تلفن همراه آمد. وقتی تصویری که جوان می بیند عوض شد؛ فرهنگ تغییر می کند و گریزی از آن نیست. یکی از تغییراتی که با تغییر تصویر ها صورت می گیرد تغییر در دیدگاه ها است. پوشش و نوع آرایش و پیرایش از جمله تغییراتی است که به دنبال تغییر در تصاویر بوجود می آید. باز هم می گویم تغییر و تحولی که در نگرش و سپس در نوع پوشش ایجاد می شود، جبر اجتماعی است و نمی شود با آن مقابله کرد. لازم است بپذیریم و خود را با شرایط جدید جامعه وقف بدهیم.

  با توجه به ریشه حجاب، آیا با مداخلاتی که در این زمینه صورت می پذیرد وضعیت حجاب بهتر می شود یا بدتر؟
در دوره پهلوی زنانی مثل قمر حجاب برداشتند و هنجار شکنی هایی به نسبت فرهنگ و سنت های آن دوره صورت گرفت. آن تغییر به راحتی مورد پذیرش واقع نشد.
تلاش زنان برای پوشش اختیاری سابقه ای طولانی دارد. قبل از تاسیس دارالفنون و از دورانی پیش از صدرات امیرکبیر، زنانی در دوران قاجار مبارزه با هنجار های حاکم در حوزه حجاب را آغاز کردند.
تلاش ها برای ایجاد تغییر در حوزه پوشش تا سال 1317 و قانون کشف حجاب رضا خان ادامه پیدا کرد. اول در دانشسرای عالی کشف حجاب کردند و بعد به جامعه تسری پیدا کرد. اما در دوره پهلوی دوم جامعه مختار بود تا در حوزه حجاب به انتخاب خود عمل کند. اثر آزادی پوشش در آن دوره هنوز هم در جامعه دیده می شود. دختران امروز فرزندان مادران دیروز هستند.
از منظر جامعه شناسی بی اثر بودن مداخله مسلم است. نه رضا خان با قانون کشف حجاب توانست حجاب را از سر تمامی زنان و دختران کشور بردارد و نه امروز می توان با قانون و توبیخ و گل و جریمه حجاب بر سر زنان گذاشت.
رفتار جامعه نشان می دهد که دوست دارد به انتخاب آزاد برگردد. همانطور که می بینیم امروز بسیاری از زنان محجبه از تلاش هایی که برای برداشتن اجبار از حجاب انجام می شود دفاع می کنند.
به عنوان یک جامعه شناس می گویم نمی شود با تغییری که جامعه خواهان آن است مبارزه کرد. قدرت فکر می کند اگر با خواسته آزادی حجاب مبارزه نکند و این مطالبه را ازاد بگذارد در آینده باید پاسخگوی مطالبات بیشتری باشد، حاکمیت درست فکر می کند.
الکسی دوتوکویل، جامعه شناس فرانسوی می گوید: "وقتی انقلاب آغاز می شود هر چه حاکمان خواسته های انقلابیون را برآورده کنند، بر میزان خواسته های آن ها افزوده می شود." نظر این متفکر فرانسوی نوع رفتار حاکمیت با مطالبه آزادی حجاب را تایید می کند.
متاسفانه از نظر شکسته شدن حرمت ها و از این منظر که جامعه دیگر به روز های پیش از مرگ مهسا امینی بر نمی گردد؛ می توان نگرانی حاکمیت از پذیرش مطالبات جامعه را درک کرد.
نظرات دیوید رایزمن، جامعه شناس آمریکایی؛ وضعیت جوانان امروز ایران را در مورد مطالباتشان در حوزه حجاب، خودمختارانه و خردگرا توصیف می کند. وقتی در کشور حدود 20 میلیون تحصیلکرده دانشگاهی داریم و دختران 63% از دانشجویان کشور را تشکیل می دهند استفاده از شیوه های سنتگرایانه برای اقناع چنین جمعیتی پاسخگو نخواهد بود چون این قشر از اساس معنی ریش سفیدی، کدخدامنشی، بزرگتر، کوچکتر، روحانی و... را درک نمی کنند.
چنین نسلی با پیشینه تصاویری که در ذهن اش ثبت کرده از اجتهاد عقل خود پیروی می کند. مربی آن ها فضای مجازی است و نمی توان با وضع کردن قوانین و مقرراتی که مخالف خواسته جمعیت کثیری از جامعه است، این نسل را آنطور که می خواهیم کنترل کنیم.