سرمقاله
دکتر کامبیز بازرگان
سرپرست موسسه تحقیقات خاک و آب
بخش کشاورزی سهم قابل‌توجهی از آب کشور را مصرف می‌کند، اما با توجه به شرایط اقلیم کشور مصرف بالا در بخش کشاورزی گریزناپذیر است. بخش کشاورزی برای تأمین امنیت غذایی ناچار به استفاده از منابع آبی است. به گفته متخصصان بین 70 تا 80 درصد از میزان آب کشور صرف کشاورزی می‌شود. البته این میزان مصرف آب در سایر کشورها نیز دیده می‌شود. عموماً حدود 70% از آب هر کشوری در حوزه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی مصرف می‌شود.
مسئله‌ای که باید در کشور موردتوجه قرار گیرد، میزان بهره‌وری پایین در بخش کشاورزی است. اگر امروز به ازای هر مترمکعب آب یک کیلو محصول تولید می‌شود باید به سمت تولید یک و یک‌دهم به ازای هر مترمکعب آب برویم. کشور ایران در شرایط فعلی با دو امر متناقض مواجه است از یک‌طرف محدودیت منابع آبی داریم و از طرف دیگر بیش از 90% از تولیدات کشاورزی وابسته به آب است زیرا کشاورزی پرآبی داریم. در این شرایط هم امنیت غذایی و هم پایداری امنیت غذایی برای کشور مهم است. ازاین‌رو باید منابع آب و خاک را حفظ کنیم.
راه برون‌رفت از وضعیت کمبود آب، بالا بردن جهش بهره‌وری است. به این صورت که در این طرح رشد میلی‌متری آب کاربرد کمی ندارد. ایران باید بتواند تولیدات کشاورزی خود را با آب کمتری انجام دهد. این راهی است که دنیا به سمت آن رفته است و مطالعات و سوابق دنیا در دسترس است. با آموزش، توسعه فن‌آوری‌ها، مدیریت بهتر و با رعایت تناسب اراضی برای تولید محصولات مختلف و اختصاص متناسب آب به این اراضی می‌توان به این هدف رسید و میانگین تولید محصولات کشاورزی را حتی با مصرف آب کمتر بالا برد.
در این مرحله نقش دولت برجسته است چون کشاورز باید قدرت خرید فن‌آوری‌های جدید را داشته باشد پس به حمایت ویژه دولت نیاز دارد. این بخش همواره با چالش روبرو بوده و هست. اقتصاد تولید به نفوذ فن‌آوری‌های جدید وابسته است. نفوذ فن‌آوری در ارتقا بهره‌وری آب نقش بالایی دارد. ده تا پانزده درصد از میزان مصرف فعلی با این شیوه کم می‌شود و تولید به شکلی جهشی افزایش پیدا می‌کند. بخش کشاورزی باید در مصرف آب به صورت مدرن و اصولی صرفه‌جویی کند.
ما با رشد جمعیت، تغییر الگوی تغذیه و فشارهای تحریم‌ها باید به تولیدات کشاورزی خود توجه بیشتری داشته باشیم. نمی‌توان بخش کشاورزی را به دلیل مشکل آب کنار گذاشت. باید به هر دو موضوع به شکلی علمی و به شیوه‌ای نو توجه کنیم. در این حوزه نه‌تنها دولت بلکه حاکمیت باید ورود کند و توجهی جدی داشته باشد. تصمیم‌گیری در حوزه آب و کشاورزی نباید یک‌طرفه و با نگاه دولتی باشد بلکه باید مشارکت تمام ذی‌نفعان پای تصمیمات باشد. تجربه دنیا نشان داده که رسیدن به هدف کاهش مصرف آب در کشاورزی و بالا بردن بهره‌وری در این بخش امکان‌پذیر است و نمونه‌های موفقی در دنیا وجود دارد که ایران می‌تواند با الگوبرداری از طرح‌های مدرن هم به رونق کشاورزی و هم به‌صرفه جویی آب کمک کند.