دکتر فتح اله امی رئیس پژوهشگاه هوافضا در گفتگو با روابط عمومی پژوهشگاه هوافضا به مناسبت فرارسیدن هفته پژوهش و گرامیداشت یاد و خاطره شهید آیت‌الله مفتح، استاد حوزه و دانشگاه که این هفته به یاد ایشان، هفته پژوهش نام‌گذاری شده است، با تأکید بر اینکه کشور با کاهش رشد علمی مواجه نیست، گفت: همه مسئولان و مدیران کلان کشور در نظر داشته باشند، اعتباری که برای پژوهش هزینه می‌شود در حقیقت نوعی سرمایه‌گذاری و پس‌انداز برای آینده است. اگر آینده‌پژوهی موردتوجه برنامه‌های باشد، هر اعتباری که در بخش پژوهش هزینه شود، سرمایه‌ای است که برای آینده پس‌انداز خواهد شد. از طرفی هر کاری که در کشور بر اساس مطالعات دقیق میدانی و پیشینه پژوهشی انجام‌شده، در آن پروژه موفقیت حاصل‌شده است.
طرح‌های فضایی
پروژه‌ها و طرح‌های کلان زیادی در کشور در حال انجام است که برای مثال می‌توان به طرح‌های مطالعاتی در فناوری فضایی اشاره نمود که با پیشینه پژوهشی انجام‌شده و ما را در منطقه و در میان کشورهای اسلامی به رتبه اول رساند، مثل ساخت و پرتاب انواع ماهواره به قدری پیشرفت داشته که ایران توان صادر کردن این فناوریها به سایر کشورها است.
وی در ادامه با تأکید بر امر پژوهش، افزود: گزارش پایگاه سایماگو تا سال 2020 نشان می‌دهد که ایران در حوزه هوافضا از رتبه 15 در سال 2018 و رتبه 13 در سال 2019 به رتبه 12 ارتقا پیداکرده است؛ یعنی دوازدهمین کشور در جهان در تولید مستندات علوم هوافضا کشور ما، ایران است.
آغاز پژوهش فضایی
رئیس پژوهشگاه هوافضا به بیان دیدگاه خود در حوزه هوافضا پرداخت و می‌گوید: از سال ۱۳۶۵ که ایران هدف موشک‌های دوربرد عراق قرار گرفت، دست ما برای دفاع در زمینه حملات موشکی خالی بود. باید دانست که پیش از انقلاب گام جدی در زمینه مسائل فضایی برداشته نشده بود. لذا از سال ۱۳۶۵ بنا به فناوری‌های موردنیاز در جنگ تحمیلی، پژوهش‌های فضایی کشور پایه‌گذاری شد. امروزه ایران در بحث استفاده از فناوری صلح‌آمیز در فضا در میان کشورهای اسلامی نخستین کشوری است که به فناوری پرتاب ماهواره دست‌یافته است. در فناوری نظامی نیز می‌بینید که تعرض و تهدید نظامی چه از نظر جنگ‌های منظم یا نامنظم تروریستی، ایران می‌تواند به راحتی و باقدرت پاسخ دشمن را بدهد؛ بنابراین هرچقدر در امر پژوهش هزینه شود، کشور از نتایج مثبت آن در حال و آینده بهره‌مند خواهد شد.
مقایسه دانشگاه‌ها و دانشجویان
قبل و بعد از انقلاب
فتح اله امی با اشاره به فعالیت‌هایی که در وزارت علوم در دوران پس از انقلاب انجام‌شده، گفت: کشور در مسائل دانشجویی رشد بسیار بالایی داشته است، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود لازم است این رشد کنترل شود. در سال‌های اول اوایل انقلاب جمعیت ایران حدود ۳۰ میلیون نفر بود. تعداد دانشجویان دختر ما ۵۴ هزار نفر و دانشجویان پسر به ۱۲۱ هزار نفر بود. جمعاً حدود ۱۷۵ هزار دانشجو در کشور بود. این در حالی است که اکنون در ایران 2569 دانشگاه در کشور وجود دارد که از این میان تعداد ۵۳۰ واحد سهم دانشگاه آزاد بوده، ۳۰۹ موسسه غیرانتفاعی، ۱۷۰ مرکز فنی حرفه‌ای، ۴۶۶ مرکز پیام نور، ۹۵۳ واحد علمی کاربردی و ۱۴۱ دانشگاه دولتی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در ۳۱ استان کشور ثبت‌شده است.
تعداد دانشجویان مرد و زن
اکنون تعداد ۳ میلیون و ۷۹۴ هزار و ۴۲۰ دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل هستند که از این تعداد یک‌میلیون و ۷۲۳ هزار و ۲۶۹ نفر زن و ۲ میلیون و ۷۱ هزار و ۱۵۱ دانشجو مرد هستند. همچنین از کل جمعیت دانشجویی کشور، تعداد ۱ میلیون و ۵۵۰ هزار دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی، ۳۳۹ هزار و 325 دانشجو در مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی، ۱۹۷ هزار و 305 دانشجو در دانشگاه فنی‌حرفه‌ای، ۴۷۳ هزار دانشجو در دانشگاه علمی - کاربردی، ۵۴۶ هزار نفر در دانشگاه پیام نور و ۶۸۷ هزار دانشجو در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشغول تحصیل هستند. رشد تعداد دانشجویان نسبت به پیش از انقلاب ۲۰ برابر شده است. علت این است که زمینه تحصیلات و به ویژه تحصیلات تکمیلی برای جوانان فراهم‌شده است. این درحالی‌که جمعیت کشور در این مدت ۵/۲ برابر شده است. مهم‌تر از همه کشور ما با جمعیت حدود ۸۰ میلیون نفر که حدود یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، متناسب با جمعیت کشور میزان تولید علم حدود یک درصد تولید علم جهان باشد؛ اما به استناد وب‌گاه ISC در سال 2020 در میان کشورهای خاورمیانه با داشتن 69754 مقاله و با تولید علم 8/1 درصد در جهان، جایگاه اول را کسب کرده است.
کسب مرجعیت بین‌المللی در حوزه علم
1-در حوزه کسب مرجعیت علمی در جهان، منطقه و جهان اسلام تلاش‌ها در این هشت سال بدون وقفه ادامه یافته و در شاخص‌های ارزشمند به این شرح است:
الف) ارتقای رتبه جهانی ایران از نظر کمیت تولید علم از 21 در سال 1391 به 16 در سال 1399(5 رتبه ارتقا)
ب) افزایش سهم ایران از نظر تولید اسناد علمی در جهان از 3/1 درصد در سال 1391 به 12/2 درصد در سال 1399(حدود دو برابر)
ج) ارتقای رتبه استنادی مدارک علمی ایران از سال 22 در سال 1391 به 15 در سال 1399(7 رتبه ارتقا)
د) ارتقای شاخص هرش که نشان‌دهنده کیفیت علم تولیدی است، از 192 در سال 1394 به 358 در سال 1400، از این منظر، رتبه کشور از 51 در سال 1391 به 41 در سال 1399 ارتقا یافته است (10 رتبه ارتقا)
ه) افزایش سهم دانشمندان ایران در ارائه مقالات برتر جهان از 3/1 درصد در سال 9 به 12/2 در سال 99 (حدود دو برابر)
و) ارتقای تعداد مقالات داغ پژوهشگران ایرانی (پر استناد) از 50 مورد در سال 98 به 102 مقاله در سال 99؛ افزایش میزان مقالات برتر جهان از 71/0 درصد در سال 1391 به 06/4 درصد در سال 1399
ز) افزایش چشمگیر تعداد دانشگاه‌های برتر ایران در همه نظام‌های رتبه‌بندی جهان، برای مثال، در نظام رتبه‌بندی تایمز در سال 1391 فقط یک دانشگاه ایرانی در این رده‌بندی حضور داشت ولی در سال 99، 40 دانشگاه ایرانی در این رتبه‌بندی قرار گرفتند.
ارتقای فناوری ایران در سطح جهان
2- در حوزه توسعه و ارتقای فعالیت‌های فناورانه: در این حوزه نیز تلاش‌های زائدالوصفی انجام شد و نتایج آن را می‌توان در چند محور به شرح زیر خلاصه کرد:
الف) ارتقای جایگاه جهانی ایران در ثبت پتنت‌های بین‌المللی از 48 در سال 1391 به 37 در سال 1399. (11 رتبه ارتقا)
ایران از نظر تعداد اظهارنامه‌های ثبت اختراع ملی به منزله یکی از 20 دفتر برتر ثبت اختراع جهان از طرف مؤسسه وایپو گزارش شده است.
همچنین، تعداد ایده‌های تبدیل‌شده به محصول تجاری از 587 ایده در سال 1391 به 3239 ایده در سال 98 افزایش داشته است. (حدود 6 برابر)
ب) تعداد پارک‌های علم و فناوری از 33 مورد در سال 1391 به 46 مورد در سال 99، مراکز رشد از 131 به 202، شرکت‌های دانش بنیان از تعدادی اندک به بیش از 1700 مورد، واحدهای فناور از 3000 به بیش از 8000 مورد افزایش‌یافته داشته و در همین زمان بودجه پارک‌های علم و فناوری از 1987699 میلیون ریال به 5413300 میلیون ریال افزایش‌یافته است.
ج) مجموع فروش شرکت‌های دانش بنیان و واحدهای فناور از 1707 میلیارد ریال در سال 91 به 136935 میلیارد ریال در سال 1398 رسید و میزان صادرات شرکت‌های دانش بنیان از معادل 24/2 میلیون دلار در سال 91 به مجموع 07/98 میلیون دلار در سال 1398 افزایش‌یافته است. (حدود 50 برابر)
د) افزایش اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی در واحدهای فناور از 19000 نفر در سال 91 به 56743 نفر در سال 99، همچنین، رقم قراردادها با صنعت از 3350 میلیارد ریال به 21370 میلیارد ریال در سال 99 افزایش‌یافته است (رشد 177 درصدی).
و) افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در دوره‌های مهارت افزایی از 28442 نفر به 134377 نفر و افزایش دوره‌ها از 689 به 4657 دوره نشان از عزم وزارت عتف در امر سرمایه‌گذاری در حوزه مهارت‌آموزی منتهی به اشتغال پذیری دانش‌آموختگان دارد.
ه) افزایش مبالغ قراردادهای ارتباط با جامعه و صنعت (2137 میلیارد تومان، بالغ بر 500 درصد رشد نسبت به سال 92)، تأسیس مراکز هدایت شغلی و کاریابی تخصصی و الزام به گذراندن فرصت مطالعاتی اعضای هیئت‌علمی جدید الاستخدام در حوزه صنعت از دیگر اقدام‌های مهم این حوزه است.
ایران قطب مقالات علمی
3- تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها، به ویژه جهان اسلام، در قالب زیرساخت بانک اطلاعاتی با عنوان (ISI) که به ثبت و نمایه‌سازی بیش از 1.321.312 عنوان سند علمی، شناسایی بیش از 2000 ناشر معتبر در کشورهای اسلامی، نمایه‌سازی 86 عنوان نشریه از کشورهای اسلامی، نمایه‌سازی 600 همایش در سال و نمایه‌سازی 70 درصد از مقاله-های ارائه‌شده در این کنفرانس‌ها منجر شده است.
4- ارتقای نیروی انسانی و زیرساخت‌های پژوهشی و فناوری به‌مثابه مهم‌ترین مؤلفه در پیشرفت حوزه پژوهش و فناوری که برخی از این دستاوردهای به شرح زیر ارائه می‌شوند:
الف) افزایش تعداد اعضای هیئت‌علمی تمام وقت کشور از 67098 نفر در سال 91 به 87275 نفر در سال 99 (رشدی معادت 19/38 درصد)
ب) افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقطع دکتری از 46/10 درصد در سال 1391 به 24/20 درصد در سال 99(حدود دو برابر)
ج) افزایش تعداد پژوهشگران به میلیون نفر جمعیت کشور از 1505 نفر در میلیون در سال 91، به 2794 نفر در میلیون در سال 99
د) افزایش تعداد انجمن‌های علمی از 322 در سال 92 به 412 انجمن در سال 99 و افزایش تعداد مجلات نمایه شده در پایگاه بین‌المللی اطلاعات علمی (ISI) از 22 مجله در سال 91 به 71 مورد در سال 99
ه) افزایش تعداد آزمایشگاه‌های مرکزی دانشگاه و مؤسسات پژوهشی و ارتقای تجهیزات آن‌ها 21 مورد در سال 91 به 131 آزمایشگاه در سال 99 و نیز افزایش تعداد کل آزمایشگاه‌های کشور وابسته به وزارت عتف از 3500 به 14750 مورد که یکی از آخرین موارد مربوط به آن تأسیس مراکز رایانش (محاسبات بزرگ) در دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان، صنعتی شریف و ... است.
با توجه به تلاش‌های در دست انجام، امید است که مجموعه پیشرفت‌های در حوزه پژوهشی و فناوری و شاخص‌های فوق استمرار یافته و موجبات تعالی نظام جمهوری سلام در عرصه پراهمیت مرجعیت علم و فناوری در سطح منطقه و جهان اسلام فراهم آید. با آرزوی توفیق الهی برای همه مراکز آکادمیک کشور.