لیلا قراگوزلو
4 نوامبر 2021
تارنمای نشنال نیوز
برگردان علی‌اصغر شهدی
[email protected]
معاون سابق سازمان محیط‌زیست کشور هشدار داد که ایران ازنظر خشکسالی در وضعیت بحرانی به سر می‌برد، زیرا درگیر مقابله با مشکل کم‌آبی است. درحالی‌که رهبران جهان در گلاسکو گرد هم آمده بودند تا در مورد اقدام فوری پیرامون تغییرات اقلیمی بحث کنند، کاوه مدنی به نشریه نشنال نیوز گفت که مشکلات آب ایران وخیم شده، به گونه ای که اکوسیستم‌های آن قابل نجات نیستند. طی دهه های گذشته، افزایش سدسازی و افزایش استخراج معادن و نفت که نیاز به مصرف آب زیاد دارد، منابع آبی ایران را به‌طورجدی کاهش داده است.
وی افزود: اعمال فشار تصمیم‌گیرندگان بر سیستم آب کشور منجر به وضعیتی شده است که سیستم طبیعی ممکن است درنهایت از بین برود. در سراسر ایران، کم‌آبی تأثیر منفی بر ثروت‌های زیست‌محیطی کشور و زندگی مردم داشته است.
در تابستان گذشته هنگامی‌که صدها کشاورز به دنبال جلب‌توجه مسئولان به مسئله کمبود شدید آب در کشور بودند، تظاهراتی در منطقه جنوب غربی استان خوزستان آغاز شد. با توجه به اینکه منابع آب از دهه‌ها سوء مدیریت رنج می‌برد، خشکسالی باعث شد که مردم در مناطق خشک نتوانند به خود و یا به محصولات کشاورزی‌شان آب کافی برسانند. این امر منجر به آنچه آقای مدنی «ورشکستگی آب» می‌خواند، شده است، وضعیتی که در آن مصرف کل آب بسیار بیشتر از آب‌های تجدیدپذیر است. ورشکستگی یک مرحله پس از بحران است.
مدنی تاکید کرد: تصمیم‌گیرندگان در تهران دیگر نمی‌توانند تنها بر کاهش مشکل تمرکز کنند، زیرا برخی از خسارت‌های وارد شده به اکوسیستم غیرقابل‌برگشت شده‌اند. در عوض، دولت باید سو مدیریت را بپذیرد و با یک وضعیت جدید عادی یا یک اکوسیستم جدید، سازگار شود.
دریاچه‌ها در حال خشک شدن
ایران در دهه گذشته شاهد خشک شدن برخی از معروف‌ترین دریاچه‌های خود بوده است. دریاچه ارومیه که تصور می‌شود حدود 9000 سال از زندگی بشر پشتیبانی می‌کرد و زمانی بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در غرب آسیا بود، در حال ناپدید شدن است. این دریاچه تا سال 2014 حدود 80 درصد کوچک شد و وسعت آن به 1000 کیلومترمربع رسید. تلاش‌ها برای احیای این دریاچه موفقیت چندانی نداشته است.
بر اساس گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد، نزدیک به یک‌سوم از 24 تالاب مهم ایران که زیستگاه صدها گونه پرنده و حیاتی برای حمایت از تنوع زیستی بوده است در معرض تهدید یا در شرایط بحرانی قرار گرفته است. در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان و همچنین خوزستان روستاهایی وجود دارد که مردم دسترسی به آب ندارند. در این ارتباط مدنی گفت که تلاش‌ها برای احیای این بدنه‌های آبی تا حدی با شکست مواجه شده‌اند، زیرا سفره‌های زیرزمینی – از ذخایر آبی که در زیر زمین قرار دارند - تخلیه شده‌اند.
درحالی‌که کمبود آب باعث ویرانی می‌شود، دولت فاقد منابع مالی لازم برای کاهش بحران است. علی‌رغم برخی اراده‌های سیاسی ازجمله ایجاد یک معاونت محیط‌زیست در دولت، کاوه مدنی گفت که ایجاد تغییرات طولانی‌مدت در سیاست‌های آب و هوایی گران تمام می‌شود. زمانی که کشورها دچار بحران می‌شوند، سیاست‌های زیست‌محیطی اغلب اولین چیزی است که قربانی و کنار می‌رود. حتی در اقتصادهای پیشرفته، موضوع محیط‌زیست می‌تواند تحت‌الشعاع مسائل دیگری قرار گیرد، مانند زمانی که مردم با کووید-19 یا بحران‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. دولت‌ها اغلب سعی می‌کنند به‌جای تمرکز بر آنچه در بلندمدت برای محیط‌زیست و ملت خوب است، مشکلات کوتاه‌مدت و رضایت کوتاه‌مدت را در اولویت خود قرار دهند. این چرخه اغلب کشورها را به اجرای توسعه ناپایدار در تلاش برای بقا سوق می‌دهد.
مبارزه ایران برای بقا در میان تحریم‌های آمریکا شمشیر دو لبه برای محیط‌زیست ایران بوده است. کل طرح توسعه کشور وابسته به آب است. نزدیک به دو دهه پیش، قبل از اینکه ایران با تحریم‌ها مواجه شود، بخش‌های صنعتی و معدنی آن حدود 1.2 درصد از آب سالانه کشور را مصرف می‌کردند. قرار بود این رقم تا سال جاری به دو برابر افزایش یابد. افزایش مصرف آب و تحریم‌ها در کنار خشک‌ترین تابستان کشور در 50 سال اخیر، سال 2021 را به سال سختی تبدیل کرده است. با ادامه تحریم‌های آمریکا فشار بیشتری بر ذخایر طبیعی ایران وارد می شود، وضعیتی که منجر به ناپایداری اجتماعی می‌شود و بدون هیچ پایانی برای بحران آب ایران، آینده آبی کشور مبهم به نظر می‌رسد.
درحالی‌که معاون پیشین محیط‌زیست کشور معتقد نیست که کمبود آب همیشه منجر به جنگ می‌شود، او گفت که افزایش تنش‌های منطقه‌ای به دلیل کاهش ذخایر آب در خاورمیانه اجتناب‌ناپذیر است. آب می‌تواند به‌عنوان اهرم سیاسی برای تهدید یا تشویق همکاری بین کشورها استفاده شود. آب بیش از آنکه خطر درگیری آشکار را افزایش دهد، باعث ایجاد مسائل امنیتی ملی و اقتصادی در داخل مرزهای یک کشور می‌شود.
وی از کمبود آب در سوریه به‌عنوان نمونه‌ای از مشکلاتی که ممکن است رخ دهد، نام برد. جایی که خشکسالی‌ها و چندین دهه مدیریت نامناسب سیستم‌های آبی باعث از بین رفتن شغل کشاورزان، افزایش تنش‌ها، جنگ داخلی و مهاجرت به شهرها شد. او هشدار داد که ایران نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد.