ستاره صبح: در روزهای اخیر، روابط پرتنش میان ایالات متحده و ونزوئلا بار دیگر به صدر اخبار بینالمللی بازگشته است. انتشار پیام تازه رئیسجمهور آمریکا، دونالد ترامپ، مبنی بر «بسته تلقی کردن حریم هوایی ونزوئلا» موجی از واکنشهای تند در کاراکاس برانگیخت و وزارت خارجه این کشور با صدور بیانیهای شدیداللحن، اقدام واشنگتن را «تجاوزی غیرقانونی و غیرقابل توجیه» خواند.
وزارت خارجه ونزوئلا شامگاه شنبه در بیانیهای رسمی اعلام کرد: «این یک تهدید استعماری و افراطی است که به دنبال نقض حاکمیت ملی و امنیت هوانوردی کشور ماست.» در ادامه این بیانیه آمده است که ایالات متحده تلاش دارد با صدور دستورات فراسرزمینی، صلاحیت نامشروع خود را بر حریم هوایی ونزوئلا اعمال کند؛ اقدامی که به باور کاراکاس نقض آشکار منشور سازمان ملل و کنوانسیون شیکاگو ۱۹۴۴ است.
ترامپ در پیام خود خطاب به شرکتهای هواپیمایی، خلبانان و حتی قاچاقچیان مواد مخدر و انسان، خواستار آن شد که «حریم هوایی بالای ونزوئلا و مناطق اطراف آن بسته تلقی شود.» این دستور در شرایطی صادر شد که طی ماههای اخیر، حضور نظامی آمریکا در کارائیب و اطراف ونزوئلا افزایش یافته و عملیات امنیتی متعددی در این منطقه انجام گرفته است.
کاراکاس در واکنش به این اقدام، ضمن محکوم کردن آن، تأکید کرد که هیچ قدرت خارجی حق دخالت در استفاده از حریم هوایی ملی ونزوئلا را ندارد. وزارت خارجه این کشور همچنین از جامعه بینالمللی، سازمان ملل و دولتهای مستقل جهان خواست تا «قاطعانه این اقدام تجاوزکارانه و غیراخلاقی» را رد کنند. در بیانیه پایانی آمده است: «ونزوئلا با عزت و با تمام قدرت اعطا شده توسط قوانین بینالمللی و روحیه ضد امپریالیستی مردم خود پاسخ خواهد داد.»
این تنشها در حالی شدت گرفته که روزنامه نیویورکتایمز اخیراً گزارشی منتشر کرده و مدعی شده است دولت ترامپ در حال بررسی گزینههای نظامی علیه ونزوئلا بوده است. به گفته منابع آگاه، اهداف اولیه چنین حملهای میتوانند تاسیسات مرتبط با مواد مخدر باشند؛ از جمله مراکز تولید و ذخیرهسازی مورد استفاده کارتلهای کلمبیایی که کوکائین را از طریق ونزوئلا حمل میکنند.
نیکولاس مادورو، رئیسجمهور ونزوئلا، بارها هشدار داده است که افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه با هدف «سرنگونی» او صورت میگیرد. مادورو این اقدامات را بخشی از سیاست فشار حداکثری واشنگتن دانسته و تأکید کرده است که کشورش در برابر هرگونه تهدید خارجی مقاومت خواهد کرد.
در همین راستا، ایالات متحده در ماه اوت جایزه اطلاعاتی منجر به بازداشت مادورو را دو برابر کرد و به ۵۰ میلیون دلار رساند. واشنگتن او را به ارتباط با قاچاقچیان مواد مخدر و گروههای جنایی متهم کرده است؛ اتهامی که مادورو قاطعانه رد میکند و آن را بخشی از جنگ روانی آمریکا علیه دولتش میداند.
تحلیلگران معتقدند این تحولات نشاندهنده مرحله تازهای از تنش میان واشنگتن و کاراکاس است. از یک سو، ایالات متحده تلاش دارد با فشارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی، دولت مادورو را تحت فشار قرار دهد و از سوی دیگر، ونزوئلا با تکیه بر گفتمان ضد امپریالیستی و حمایت متحدان منطقهای و بینالمللی، در برابر این فشارها ایستادگی میکند.
ابعاد حقوقی این ماجرا نیز قابل توجه است. کنوانسیون شیکاگو ۱۹۴۴ به صراحت اعلام میکند که هر کشور حاکمیت مطلق بر حریم هوایی خود دارد. بنابراین، دستور ترامپ مبنی بر بسته تلقی کردن آسمان ونزوئلا، از منظر حقوق بینالملل فاقد وجاهت قانونی است. کاراکاس با استناد به همین اصل، اقدام واشنگتن را نقض آشکار قوانین بینالمللی دانسته و آن را به جامعه جهانی ارجاع داده است.
از سوی دیگر، پیام ترامپ بار دیگر بحث «دوگانگی» در سیاستهای آمریکا را زنده کرده است.
در سطح منطقهای، افزایش حضور نظامی آمریکا در کارائیب نگرانیهای گستردهای ایجاد کرده است. بسیاری از دولتهای آمریکای لاتین بیم آن دارند که این تحرکات مقدمهای برای مداخله نظامی مستقیم در ونزوئلا باشد؛ اقدامی که میتواند ثبات شکننده منطقه را بیش از پیش تهدید کند.
در نهایت، آنچه از دل این تحولات برمیآید، تشدید شکاف میان واشنگتن و کاراکاس است. ونزوئلا با تکیه بر قوانین بینالمللی و حمایت متحدان خود، تلاش دارد مشروعیت اقدامات آمریکا را زیر سؤال ببرد، در حالی که واشنگتن با استفاده از ابزارهای نظامی و امنیتی، فشارها را افزایش میدهد. این تقابل، بار دیگر نشان میدهد که بحران ونزوئلا صرفاً یک موضوع داخلی نیست، بلکه به عرصهای برای رقابت ژئوپلیتیک و کشمکشهای بینالمللی تبدیل شده است.