آیت الله سیستانی مرجع تشیع، به پرسشی درباره اقتدا به روحانیونی که در برخی کشورهای اسلامی از دولتها حقوق دریافت میکنند، پاسخ دادند.
سؤال: در برخی کشورهای اسلامی، دولت برای امامان جماعت در مساجد حقوق ماهانه تعیین میکند و بخشی از آنان از روحانیون شیعه هستند. نظر شریف شما دراینباره چیست؟
جواب: به مؤمنان توصیه میکنیم پشت سر کسی که حقوق دولتی دریافت میکند نماز نخوانند. این نه از باب خدشه واردکردن به او یا طعن در عدالت وی است، بلکه برای آن است که این جایگاهها و صاحبانشان کاملاً از هرگونه دخالت احتمالی دولت ــ حتی در آینده ــ مصون بمانند.
نسخهای برای همه ادیان
یادداشتی از: ابوالفضل فاتح
بیتردید پاسخ مکتوب آیتالله سیستانی، بار دیگر ابعاد فکری «مکتب سیستانی» را نمایان ساخته است؛ مکتبی که بر استقلال نهاد دین، کرامت انسان و صیانت بلندمدت از هویت شیعی استوار است. این توصیه نه یک موضوع جزئی وفرعی، بلکه بخشی از یک چارچوب کلان و منظومهای راهبردی است که در آن هرگونه وابستگی ساختاری روحانیت به دولتها یا جریانات سیاسی، تهدیدی برای اصالت دینی، طهارت اخلاقی و اعتماد عمومی تلقی میشود.
در «مکتب سیستانی» سه اصل بنیادین برجستگی ویژه دارند:
الف: حفظ هویت با پیوند به نص و اصالتها از یکسو و استقلال نهاد دین از سوی دیگر؛
ب: محوریت حکمت و کرامت انسانی در فهم فقه اجتماعی و استنباط روابط درون دینی و میان ادیانی؛
ج: گفتوگو، اعتدال و همزیستی اجتماعی بهعنوان راهبرد پایدار جامعه شیعی در جهانی پرتنش.
گفتمان نوین تشیع
در دو دهه گذشته، حضرت آیتالله سیستانی مبتنی بر این اصول و با رویکردی منظومهای و ترکیبی نظاممند و برآمده از عقلانیت فقهی، تجربه تاریخی و وجدان اخلاقی، نقش کمنظیری در شکلدهی به «گفتمان نوین تشیع» ایفا کردهاند. دفاع از حقوق بنیادین و کرامت انسانی، حق اعتراض مسالمتآمیز، تأکید بر دولت مدنی، اصرار بر انتخابات آزاد و منصفانه، حمایت از گفتوگوی بین دینی و حقوق اقلیتهای دینی، و جلوگیری از تنشهای فرقهای، مقابله با جهل و افراطیگرایی داعشی، حمایت از مظلومان و ستمدیدگان و حفظ استقلال از قدرت های جهانی از شاخصههای بارز سیاسی و اجتماعی این مکتب است؛ شاخصههایی که تأثیرات آن از حوزهی نجف اشرف بسی فراتر رفته و در حال ساختن الگوی تازهای از قدرت نرم و معنوی برای تشیع در جهان معاصر است. با این نگاه، خطاب اخیر درباره استقلال امامان جماعت از وابستگی اقتصادی به دولتها، بخشی از ایدهی اخلاقی و رویکردی است که هدف آن حفظ هویت و شفافیت معنوی تشیع و پیشگیری از هرگونه مداخله یا دستکاری قدرتها در نهاد دین و ممانعت از دورگه شدن صدای مذهب با آمیختگیهای ناروا است. حضرت آیتالله سیستانی از نجف اشرف، الگویی ارائه میکند که در آن مرجعیت و روحانیت، وابسته یا ذیل قدرتها تعریف نشود؛ بلکه نهادی اصیل و الهی، مستقل و عقلانی، ناظر و اخلاقمحور، و به مفهوم واقعی حامی و متکی بر مردم بماند. از همین روی، شاهد بودهایم از زمان زعامت بر حوزه نجف اشرف بیش از دو دهه قبل، حوزه را از هرگونه بودجه دولتی و طلاب را از مشاغل دولتی منع و پرهیز دادهاند.
توصیهای نجاتبخش
گرچه این توصیه به مؤمنان و ائمه جماعت و بهعنوان سفارشی بلندمدت در صیانت از روحانیت و مساجد و منابر و میز خطابههای تشیع صادرشده است، اما میتوان از آن بهعنوان نسخهای برای تمامی مذاهب و ادیان و توصیهای نجاتبخش با کاربست فرامذهبی و فرا دینی یادکرد. حساب کثیری از رهبران فکری و مذهبی و مؤمنان حقیقتجویی که در طی قرون و اعصار پرچم آزادگی و انسانیت و معنویت برافراشتند و جان در این مسیر نهادهاند جدا، اما نیک میدانیم که در طول تاریخ، وابستگی دستهای از روحانیان به دربارها و حکومتها در مذاهب و ادیان مختلف، چه بر سر ادیان و پیروان مذاهب آورده است و چگونه مداخلات و تطمیع قدرتها در اقصی نقاط عالم، حریت و استقلال کثیری از نهادها و شخصیت های دینی را مخدوش ساخته است. دیدهایم که چگونه گروهی از نهادهای دینی در سراسر جهان، پس از مدتی و پس از انحراف از مسیر کلیدی به بخشی از هژمونی مسلط تبدیل و بهجای توحید و رهایی ملتها و ابتنای امور به معرفت و عدالت، سلوکشان مشروعیت بخشی به طبقات و نظام های ناعادلانه و توجیه حاکمان فاسد و تحریف ادیان و مذاهب شده است. این را در چهرهی دوگانهی برخی رهبران ونهادهای مذهبی جهان میبینیم که وقتی از حقیقت فاصله میگیرند، یکسوی آن به جهل و خرافه و تزویر و زور و افراط میگراید. این همان چهرهای است که متأسفانه رویکردهای ضد دینی مدام آن را مستمسک قرار میدهند تا آن را تعمیم داده و هر چه دین و ایمان است از ریشه بخشکانند.
استقلال محراب از قدرت
نسخهای که آیتالله سیستانی از انسان مؤمن در منظومهای از فتاوی و سلوک سیاسی و اجتماعی تمنا می کنند و همین نسخهای که برای استقلال محراب از قدرتها و صیانت از اعتماد ائمه جماعت در کشورهای اسلامی ارائه میدهند، بسی مغتنم است: منظومهای که اهتمامش نهتنها صیانت از امروز و آیندهی تشیع، بلکه پاسداری از شأن انسان و ایمان و عبادت، و بنیانهای همزیستی انسانی و معنوی در مقیاس جهانی است.
برگرفته از جماران