به قلم: سردبیر
در سالهای اخیر، ایران با بحرانهای متعدد زیستمحیطی مواجه بوده که یکی از مهمترین آنها آلودگی هوا و استفاده از سوختهای آلاینده مانند مازوت است. مازوت، که به عنوان سوخت سنگین و غیراستاندارد شناخته میشود، به دلیل سطح بالای سولفور در ترکیب خود، نه تنها برای انسانها بلکه برای محیطزیست نیز تهدیدی جدی به حساب میآید. سوزاندن مازوت در نیروگاهها، کارخانهها و حتی برخی از صنایع باعث تولید آلایندههایی میشود که به سرعت سلامت انسانها و اکوسیستم را تحت تأثیر قرار میدهند.
مازوت؛ قاتلی خاموش برای مردم
مازوت که به نفت کوره یا نفت سیاه هم معروف است، یک سوخت فسیلی با کیفیت پایین است که در نیروگاههای حرارتی برای تولید برق استفاده میشود. این سوخت که به دلیل سولفور بالا، قادر به آلودهکردن شدید هوا، خاک و آب است، از استانداردهای جهانی بسیار پایینتر بوده و مصرف آن در کشورهای توسعهیافته بهشدت محدود شده است. در ایران، به دلیل کمبود انرژی و فشارهای اقتصادی، در مواقع خاصی از مازوت برای تأمین برق استفاده میشود. این استفاده بیرویه از مازوت علاوه بر تولید آلایندههای خطرناک، سبب افزایش بیماریهای تنفسی، قلبی و حتی سرطان در میان مردم میشود. طبق گزارشهای سازمان بهداشت جهانی، ذرات معلق ناشی از سوختن مازوت در هوا بهویژه در مناطق شهری، میتواند مشکلات جدی برای دستگاه تنفسی ایجاد کند. این آلایندهها شامل دیاکسید گوگرد، دیاکسید نیتروژن و دیگر ترکیبات سمی هستند که به سرعت وارد سیستم تنفسی انسان شده و عوارضی چون آسم، برونشیت مزمن، مشکلات قلبی و حتی سرطان ریه را ایجاد میکنند. بهویژه در فصلهای سرد سال، با پدیده «وارونگی دما»، این آلایندهها در نزدیکی سطح زمین جمع میشوند و به افزایش آلودگیهای هوا کمک میکنند.
آلودگی از خاک تا هوا
سوزاندن مازوت علاوه بر آلودگی هوا، میتواند اثرات منفی زیادی بر خاک و آبهای زیرزمینی بگذارد. این سوخت به دلیل چگالی بالا و ترکیبات شیمیایی خود، زمانی که در محیط سوزانده میشود، منجر به تولید ترکیبات سمی همچون اسیدهای سولفوریک و نیتریک میشود که نه تنها برای سلامت انسانها مضر است، بلکه بر کیفیت خاک و آبهای زیرزمینی نیز تأثیرات مخربی دارد. این آلایندهها باعث مسمومیت منابع آبی شده و سفرههای زیرزمینی را آلوده میکنند که در نتیجه، کیفیت آبهای مصرفی و کشاورزی کاهش مییابد. علاوه بر این، با توجه به اینکه مازوت یک سوخت فسیلی سنگین است، در صورت نشت به محیط، میتواند بهسرعت خاک را آلوده کرده و کیفیت خاک کشاورزی را به شدت کاهش دهد. این موضوع نه تنها به تولید محصولات کشاورزی آسیب میزند بلکه باعث کاهش ظرفیتهای اکولوژیکی منطقه نیز میشود.
تأثیرات بر جنگلها و اکوسیستم
همزمان با استفاده فزاینده از مازوت، منابع طبیعی ایران به ویژه جنگلها تحت فشار قرار گرفتهاند. جنگلهای هیرکانی که در شمال ایران قرار دارند، یکی از مهمترین منابع اکولوژیکی کشور هستند و بهعنوان ریههای طبیعی زمین عمل میکنند. این جنگلها که وظیفه تصفیه هوا و جذب آلایندهها را بر عهده دارند، در حال نابودی هستند. در ۴۰ سال گذشته، بیش از نیمی از این جنگلها از بین رفتهاند و ادامه این روند میتواند آسیبهای جبرانناپذیری به محیطزیست وارد کند. در کنار این مسأله، بسیاری از کارشناسان محیطزیست هشدار دادهاند که اگر این روند ادامه یابد، ایران با بحرانهایی مانند خشکسالی شدید، کاهش منابع آبی و نابودی اکوسیستمهای طبیعی روبهرو خواهد شد. از این رو، حفظ و احیای منابع طبیعی به ویژه جنگلها در کنار مدیریت صحیح منابع انرژی، ضرورتی اجتنابناپذیر است.
راهکارها و ضرورت تغییر سیاستها
اگر مسئولان به سلامت مردم و آینده محیطزیست توجه کنند، میتوانند با سرمایهگذاری در بهبود کیفیت سوختهای مورد استفاده، آلایندهها را کاهش داده و از سلامت مردم محافظت کنند. به جای ادامه روند مصرف مازوت، دولت باید به سمت استفاده از سوختهای پاک و تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و گازی که آسیب کمتری به محیطزیست میزنند، حرکت کند. همچنین، سرمایهگذاری در پروژههای حفاظت از منابع طبیعی و احیای جنگلها میتواند به کاهش اثرات آلودگی کمک کند.