در هفتههای اخیر، خبر آزادی مشروط دو تبعه فرانسوی از زندان اوین و انتقال آنان به سفارت فرانسه در تهران، بازتاب گستردهای در محافل سیاسی و رسانهای داشت. این اقدام که از سوی مقامات کشورمان بهعنوان نمونهای از رأفت اسلامی معرفی شد، در شرایطی صورت گرفت که روابط تهران و بروکسل طی ماههای گذشته تحت فشار تحریمها و فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی متزلزل شده بود. از همین رو، این تحول را میتوان بهعنوان یکی از نخستین نشانههای بازگشت محتاطانه به مسیر دیپلماسی و اعتمادسازی ارزیابی کرد.
آزادی سیسیل کوهلر و ژاک پاری، دو تبعه فرانسوی که به جرم جاسوسی محکوم شده بودند، با استقبال مقامات الیزه همراه شد. امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه، در تماس تلفنی با پزشکیان، این اقدام را گامی مثبت دانست و بر ضرورت ایجاد چارچوب جدیدی برای مذاکرات تأکید کرد. در مقابل، رئیسجمهور نیز تصریح کرد جمهوری اسلامی همواره از گفتوگو استقبال کرده، اما این طرفهای غربی هستند که باید با اثبات صداقت خود اعتماد ایران را جلب کنند. این موضعگیری نشان میدهد تهران آزادی زندانیان را نه بهعنوان عقبنشینی، بهعنوان اقدامی در چارچوب سیاست اصولی خود برای رفع سوءتفاهمها از طریق گفتوگو معرفی میکند.
از منظر دیپلماسی، این اقدام را میتوان در امتداد مجموعهای از تحولات اخیر دانست؛ از بازگشت پروازهای مستقیم شرکتهای اروپایی به تهران گرفته تا اعلام آمادگی سفارت اتریش برای ازسرگیری خدمات کنسولی. چنین نشانههایی بیانگر آن است که پس از دورهای از تنش شدید، طرفین در حال آزمودن مسیرهای جدید برای کاهش اختلافات و بازگشت به سطحی از تعامل هستند. البته مقامات فرانسوی همچنان بر آزادی کامل و بدون قید و شرط اتباع خود تأکید دارند و این موضوع را از پرونده هستهای ایران جدا میدانند. با این حال، نمیتوان نادیده گرفت که هرگونه گشایش در روابط انسانی و کنسولی، زمینهساز نرمتر شدن فضای سیاسی خواهد بود.
از سوی دیگر، آزادی مشروط مهدیه اسفندیاری، شهروند ایرانی، نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است. این اقدام نشان میدهد تهران در کنار رعایت اصول قضایی، از ابزار رأفت اسلامی برای مدیریت پروندههای حساس بهره میگیرد. چنین رویکردی علاوه بر تقویت وجهه انسانی جمهوری اسلامی، میتواند بهعنوان سیگنالی مثبت در روابط دوجانبه با اروپا عمل کند.
تحلیلگران معتقدند این تحولات در مجموع نشانهای از عقبنشینی محتاطانه بروکسل از مواضع حداکثری اخیر است. بازگشت پروازهای مستقیم و فعالیت دوباره سفارتخانهها، در کنار آزادی زندانیان، میتواند مقدمهای برای کاهش فشارها و حرکت به سمت عادیسازی روابط باشد. البته باید توجه داشت که اروپا همچنان بر مواضع سختگیرانه خود در زمینه برنامه هستهای ایران پافشاری میکند و حتی تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل را دوباره اعمال کرده است. بنابراین، مسیر اعتمادسازی نیازمند اقدامات متقابل و پایدار خواهد بود.
از منظر سیاست خارجی کشورمان، این رویکرد نشاندهنده تمایل به استفاده از ابزارهای نرم برای مدیریت بحرانهاست. ایران بارها اعلام کرده است براساس فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی، بههیچوجه به دنبال دستیابی به سلاح هستهای نیست و فشارهای غربی در این زمینه را ناشی از اصرار مغرضانه میداند. در چنین شرایطی، آزادی زندانیان و بازگشت تدریجی روابط کنسولی میتواند بهعنوان بخشی از راهبرد اعتمادسازی معرفی شود؛ راهبردی که هدف آن کاهش سوءتفاهمها و فراهم کردن زمینه برای گفتوگوهای سازنده است. مبنای دینی اقدام اخیر جمهوری اسلامی در آزادی مشروط زندانیان را میتوان در آموزههای قرآن کریم جستوجو کرد؛ جایی که خداوند در آیه ۱۰۷ سوره انبیاء پیامبر اسلام(ص) را «رحمةً للعالمین» معرفی میکند: «وَما أَرسَلناكَ إِلّا رَحمَةً لِلعالَمينَ». این آیه نشان میدهد اساس رسالت اسلامی بر رأفت، رحمت و مدارا با انسانها استوار است. در همین چارچوب، سیاستهای جمهوری اسلامی نیز تلاش دارد تا حتی در پروندههای قضایی و امنیتی، جلوهای از این رأفت اسلامی را به نمایش بگذارد. آزادی زندانیان خارجی و ایرانی در شرایطی که روابط سیاسی با اروپا پرتنش بوده، نشانهای از پایبندی به همین اصل قرآنی است؛ اصلی که بر ترجیح گفتوگو و اعتمادسازی بر تقابل و خشونت تأکید دارد. چنین رویکردی علاوه بر تقویت وجهه انسانی ایران، میتواند زمینهساز کاهش سوءتفاهمها و بازگشت تدریجی به مسیر تعامل سازنده در عرصه بینالمللی باشد.