محمدرضا جبل عاملی، اقتصاددان
بعد از حمله غافلگیر کننده حماس در 15 مهر امسال بازارهای داخلی دچار التهاب شدند. در شرایطی که تداوم جنگ غزه میتوانست تمامی بازارهای جهانی را تحت تأثیر قرار دهد و حتی ممکن بود در طولانی مدت علاوه بر افزایش قیمت نفت، منجر به ریزش شاخص بورسهای بین المللی هم شود، اما در عمل دیدیم که التهابات بازار موقتی و مقطعی بود و نوسانات شدت نگرفت زیرا جنگ به جغرافیای باریکه غزه محدود شد و به دیگر نقاط سرایت نکرده بود.
در آن زمان احتمال ورود ایران به این جنگ و هراس بازار از فرامنطقه ای شدن جنگ به طور موقت تکانههایی به نرخها داد ولی این وضعیت شدت نگرفت و مشخص شد تا زمانی که جنگ غزه در یک مساحت جغرافیایی کوچک محدود باشد و تا زمانی که این جنگ فرامنطقه ای نشود، بازارهای داخلی و خارجی تأثیر چندانی از آن نمیگیرند.
به همین دلیل ایران، کشورهای عربی منطقه و حتی آمریکاییها تمایلی برای ورود به جنگ و گسترش درگیریها نشان ندادند. حتی فلسطینیان کرانه باختری هم به جنگ حماس و اسرائیل ورود نکردند. چون چنین جنگی برای طرفهای درگیر هزینهها و تبعات سیاسی و اقتصادی سنگینی به بار میآورد.
آمریکاییها از ابتدا اعلام کردند که تمایلی برای ورود به این جنگ ندارند و حداقل از نظر ظاهری و سیاسی نشان دادند که با سیاست خشونت بار نتانیاهو موافق نیستند.
تبعات اقتصادی جنگ یکی ازعوامل بازدارنده بود. تنها التهابات بازارها در این مدت نیز به فشار های روانی و اخبار مربوط به جنگ ارتباط پیدا میکرد. پیش بینی میشد رفته رفته با خاموش شدن شعله جنگ و نزدیک شدن به صلح، فشار روانی زود گذر نیز کم رنگ و بی تأثر شوند.
اما ورود یمن به درگیریها در دفاع از مظلومیت مردم غزه و به دنبال آن حملات ائتلاف غرب به یمن وضعیت را تغییر داد. دفاع از تجارت آزاد بهانهای شد تا آمریکا و همراهانش حملات دریایی و هوایی به یمن را آغاز کنند. این حملات احتمال درگیری گسترده در خاورمیانه را تقویت کرده است.
از این رو افزایش قیمت نفت و طلا به دنبال حملاتی که به یمن شد در حوزه التهابات زودگذر بازار تعریف نمیشود زیرا تأثیر چنین جنگی بر عرضه و عبور محمولههای نفتی قابل توجه خواهد بود.
بخش عمدهای از صادرات نفت به بازارهای جهان از منطقه درگیر و جنگی میگذرد. کشورهای وابسته به کریدورهای حمل و نقل دریای سرخ، بیشترین آسیب را از حوادث اخیر متحمل خواهند شد.
با آغاز درگیریها و مسدود شدن مسیر عبور و مرور کشتیها از باب المندب تعادل عرضه و تقاضا در حمل و نقل دریایی به هم میخورد و کشورهای ذی نفع باید برای داد و ستد و حمل کالاها به دنبال مسیرهای جایگزین و پر هزینه باشند.
این وضعیت مقدمات افزایش قیمتها در بازارهایی مانند ارز و طلا را فراهم میکند. به دنبال افزایش جهانی نرخها، بازارهای داخلی نیز ملتهب میشوند.
نرخ دلار و طلا تابعی از اخبار سیاسی است که تقاضا را تحت تأثیر قرار میدهند. بازار خودرو یکی از بازارهایی است که به سرعت تحت تاثیرقرار گرفته و واکنش نشان داده است. تحت تأثیر حملات ایران به مقر موساد در اربیل عراق، دلار مسیر افزایشی در پیش گرفته که این وضعیت در ردیف تاثیری کوتاه مدت تعریف نمیشود. ایران تا امروز تحرکات نظامی مستقیمی از خود نشان نداده بود. این اقدام به نوعی این معنی را میدهد که ایران به درگیری در منطقه ورود کرده است.
بازار این سیگنال را گرفته، همانطور که میبینیم تقاضا در بازار افزایشی است و احتمالاً در روزهای آینده این روند بیشتر خواهد شد.