نوشته: جفری دی ساکس، استاد دانشگاه کلمبیا، مدیر مرکز توسعه پایدار در دانشگاه کلمبیا و رئیس شبکه راه‌حل‌های توسعه پایدار سازمان ملل
13 فوریه 2023
تارنمای دیلی ماوریک
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
جنگ بزرگ‌ترین دشمن توسعه اقتصادی است. جنگ‌های نیابتی آمریکا معمولاً برای سال‌ها ادامه دارد و کشورهای میدان نبرد مانند اوکراین را زیر ویرانه می‌گذارد. اوکراین باید از تجربه افغانستان درس بگیرد.
بزرگ‌ترین بازنده اقتصادی جهان در سال 2022 اوکراین بود که طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد آن 35 درصد سقوط کرد. جنگ در اوکراین ممکن است به‌زودی پایان یابد و بهبود اقتصادی آغاز شود، اما این بستگی به درک وضعیت مخمصه خود به‌عنوان قربانی جنگ نیابتی آمریکا و روسیه دارد که در سال 2014 آغاز شد.
ایالات‌متحده از سال 2014 باهدف گسترش ناتو و تضعیف روسیه، اوکراین را تسلیح و کمک مالی می‌کند. اوکراین باید از تجربه افغانستان درس بگیرد تا از تبدیل شدن به یک فاجعه طولانی‌مدت جلوگیری کند.
از سال 1358 (1979) ایالات‌متحده مجاهدین (جنگجویان اسلام‌گرا) را برای مقابله دولت تحت حمایت شوروی در افغانستان مسلح کرد. این واقعیت که افغانستان آسیب جانبی خواهد دید برای رهبران ایالات‌متحده نگران‌کننده نبود.
ارتش شوروی در سال 1358 (1979) همان‌طور که ایالات‌متحده امیدوار بود وارد باتلاق افغانستان شد و تا دهه 1360 (1980) جنگید. در همین حال، ایالات‌متحده جنگجویان موردحمایت خود در دهه 1360 (1980) و طالبان در اوایل دهه 1370 (1990) را تأسیس کرد. «ترفند» ایالات‌متحده در برابر شوروی علیه خودش تبدیل شده بود. ایالات‌متحده در سال 1380 (2001) برای مبارزه با القاعده و طالبان به افغانستان حمله کرد. جنگ ایالات‌متحده برای 20 سال دیگر ادامه یافت تا اینکه سرانجام ایالات‌متحده در سال 1400 (2021) از این کشور خارج شد. عملیات نظامی پراکنده ایالات‌متحده در افغانستان همچنان ادامه دارد.
درحالی‌که ایالات‌متحده بیش از دو تریلیون دلار از هزینه‌های نظامی این کشور را هدر داده است، در هنگام خروج از افغانستان ویران و فقیر با تولید ناخالص داخلی زیر 400 دلار برای هر نفر! در سال 1400 (2021)، با تصرف دارایی‌های ارزی و فلج نمودن سیستم بانکی کشور هدیه گزنده‌ای برای فقرا بجا گذاشت.
جنگ نیابتی در اوکراین 9 سال پیش زمانی آغاز شد که دولت آمریکا از سرنگونی ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور اوکراین حمایت کرد. گناه یانوکوویچ از دیدگاه ایالات‌متحده، تلاش برای حفظ بی‌طرفی اوکراین علیرغم تمایل ایالات‌متحده برای گسترش ناتو به اوکراین (و گرجستان) بود. هدف آمریکا این بود که کشورهای ناتو روسیه را در منطقه دریای سیاه محاصره کنند. برای دستیابی به این هدف، ایالات‌متحده از سال 1393 (2014) به‌طور گسترده اوکراین را تسلیح و کمک مالی می‌کند.
ایالات‌متحده دو واقعیت سخت سیاسی در اوکراین را نادیده گرفت. اولین مورد این است که اوکراین از نظر قومی و سیاسی بین ملی‌گرایان متنفر از روسیه در غرب اوکراین و روس‌های قومی در شرق اوکراین و کریمه تقسیم شده است.
دوم این است که گسترش ناتو به اوکراین از خط قرمز روسیه عبور می‌کند. روسیه تا آخر مبارزه خواهد کرد و در صورت لزوم تشدید خواهد شد تا از الحاق اوکراین به ناتو توسط ایالات‌متحده جلوگیری کند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در پایان سال 2021 سه خواسته به ایالات‌متحده مطرح کرد: اوکراین باید بی‌طرف بماند و از ناتو خارج شود. کریمه باید بخشی از روسیه باقی بماند؛ و دونباس باید طبق توافقنامه مینسک 2 خودمختار شود. توافق‌نامه‌ای که همین اواخر خانم مرکل آلمان و اولاند فرانسه از آن به‌عنوان فرصت جهت خرید زمان برای تسلیح اوکراین یاد کرده بودند. با رد قاطعانه درخواست‌های مذاکره پوتین توسط ایالات‌متحده، روسیه در 24 فوریه 2022 به اوکراین حمله کرد.
در مارس 2022 ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به نظر می‌رسید که وضعیت وخیم اوکراین را به‌عنوان قربانی جنگ نیابتی ایالات‌متحده و روسیه درک کرده است. او اعلام کرد که اوکراین به یک کشور بی‌طرف تبدیل خواهد شد و خواستار تضمین‌های امنیتی شد. او همچنین تشخیص داد که کریمه و دونباس به‌نوعی رفتار ویژه نیاز دارند. ایالات‌متحده روند صلح را «مسدود» کرد. از آن زمان، جنگ تشدید شده است.
اساس صلح روشن است. اوکراین یک کشور بی‌طرف غیر ناتو خواهد بود. نیروهای روسیه اوکراین را ترک می‌کنند و حاکمیت اوکراین توسط شورای امنیت سازمان ملل و سایر کشورها تضمین می‌شود. چنین توافقی می‌توانست در دسامبر 2021 یا مارس 2022 حاصل شود.
مهم‌تر از همه، دولت و مردم اوکراین به روسیه و ایالات‌متحده خواهند گفت که اوکراین دیگر نمی‌خواهد میدان نبرد یک جنگ نیابتی باشد. در مواجهه با اختلافات عمیق داخلی، اوکراینی‌ها در هر دو طرف شکاف قومی برای صلح تلاش می‌کنند.