سوال مهم این است که خشک شدن بستر دریاچه ارومیه تا چه میزان محصول دخالت فیزیکی است؟
خشک شدن دریاچه ارومیه از دهه ۸۰ شمسی شروع شد و از ابتدا مورد توجه واقع شد ولی با وجود مطالبه مردم، تلاش مسئولان و حساسیت های بین المللی بر این بحران زیست محیطی، حدود ۸۰ درصد از مساحت آبی دریاچه در دهه اول خشک شد.
از دلایل خشک شدن دریاچه افراط در برداشت از آبخوان‌های این حوضه بود. استفاده بی رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه تا همین امروز هم متوقف نشده است.
دستکاری در طبیعت دریاچه و احداث بزرگراه در خشک شدن دریاچه موثر بود. خشکسالی و کم بود بارش برف و باران در سال‌های اخیر از جمله دیگر دلایل خشک شدن دریاچه است.
اما همچنان نقش عوامل انسانی در خشکیدن دریاچه پر رنگ است. متاسفانه در استفاده و نگهداری از دریاچه ارومیه خوب مدیریت نکردیم. دریاچه ارومیه در شرایط عادی باید ۳۲ میلیارد مترمکعب آب داشته باشد، اما درحال حاضر حجم آب آن حدود دو تا دو و نیم میلیارد مترمکعب است.
با توجه به افتتاح تونل انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه، پیش بینی شما از روند احیای دریاچه در کوتاه مدت چیست؟
طرح تونل انتقال آب و پساب های تصفیه شده یکی از سنگین ترین و پر هزینه ترین طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه است. با توجه به اینکه هزینه زیادی برای عملیات عمرانی این طرح صرف شده است انتظار می رود در هدفی که دارد موفق شود.
به عبارتی می توانیم بگوییم این طرح تلاش آخر است که باید نتیجه بخش باشد ولی در خصوص اثر بخش بودن این طرح ابهاماتی وجود دارد.
انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه و جمعا ١٧٢ میلیون متر مکعب انتقال پساب تصفیه خانه فاضلاب تبریز و ارومیه میزان ورودی آب به دریاچه را به ٧٧٢ میلیون متر مکعب در سال می رساند. ولی دریاچه برای اینکه به تراز خود برسد به سالانه ٣ هزار و ۴۲۶ میلیون مترمکعب آب ورودی نیاز دارد.
از طرفی این نگرانی وجود دارد که انتقال آب از رودخانه مرزی زاب به دریاچه ارومیه باعث ایجاد تنش های زیست محیطی شود.
همچنین مسیر مسیر طبیعی آب رودخانه زاب هم محل سوال است. این آب بعد از عبور از مرز سیاسی ایران وارد خاک عراق می شود و به سلیمانیه می رسد و از آنجا وارد دجله می شود. با آبگیری سد کانی سیب و برداشت ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال از رودخانه زاب، دیگر آبی برای جاری شدن در رودخانه باقی نمی ماند.
چون این میزان ورودی آب به ارومیه برای احیای دریاچه کافی نیست از سویی تمام ظرفیت زاب همین است. یعنی این احتمال می رود که احیای ناموفق دریاچه ارومیه به نابودی اکوسیستم رودخانه زاب و نابودی هورهای پایین دست این رودخانه بیانجامد.
به عبارتی نه تنها تن خشک دریاچه ارومیه که بستری گرد وغبار نمکی است جان نمی گیرد بلکه کانون های جدید گرد وغبار در عراق که دود آن در چشم مردم ایران خواهد رفت ایجاد می شود.
حقابه دریاچه ارومیه آب رودخانه مرزی زاب نیست، بلکه آب زرینه رود است که از طریق سد شهید کاظمی بوکان و با لوله انتقال به اسم آب شرب اما برای کشاورزی و صنعت به تبریز منتقل می‌شود.
به نقش دخالت های انسانی در خشک شدن دریاچه ارومیه اشاره کردید. به نظر شما کدام عامل انسانی در خشک شدن دریاچه نقش بیشتری داشته است؟
بزرگترین مشکل حوضه آبی دریاچه ارومیه کشاورزی است و راه احیای دریاچه ارومیه تدوین و اجرای الگوی کشت مناسب برای کشاورزی منطقه است. بیشتر از ۸۰ هزار حلقه چاه در حوضه آبی دریاچه ارومیه حفر شده که بسیاری از آن ها باید تعیین تکلیف و پلمب شوند.
متخصصان حوزه محیط زیست دهه ها است که می گویند پروژه های سازه ای و سد سازی را متوقف کنید. روش بومی و مناسب در منطقه ما برای حل تنش های آبی آبخیز داری و تغذیه سفره های زیر زمینی است.
ایران قرن ها تجربه موفق آبخیزداری و استفاده از سفره های زیرزمینی را دارد. در گرم و خشک ترین مناطق کشور قنات ها آب شرب و اب کشاورزی را تامین می کردند. به جای اینهمه هزینه گزاف باید به شیوه بومی و مطلوب محیط زیست خود برگردیم.