دکتر بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف در گفتوگو با ایسنا، با اشاره به تهیه سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱ گفت: نتایج مطالعات و بررسی شواهد حاکی از آن است که کشور ایران در حال تجربه یکی از فرازهای تاریخی خود در حوزه مهاجرتهای بینالمللی است که دلایل تاریخی، اقتصادی و اجتماعی از دلایل آن به شمار میرود. وی ادامه داد: واقعیت موجود حکایت از این دارد که کشور همچنان از ضعف ظرفیتها و ساختارهای قانونی، اقتصادی و فرهنگی برای مواجهه و مدیریت ابعاد و آثار مثبت و منفی مهاجرت رنج میبرد و به همین خاطر صرفاً تبعات سو این پدیده در چند دهه گذشته نمایان و غالب بوده است.
روند افزایشی مهاجرت
او خاطرنشان کرد: جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در حال افزایش و بالاتر از میانگین جهانی است و این امر در حوزههای دیگر چون پناهجویی، کاری و سایر بخشها خود را نشان میدهد. بهطورکلی کشور وارد فاز روند افزایشی مهاجرت شده است و بخش نخبگان را نیز میتواند در بر بگیرد، ولی ما هنوز شواهد آماری دقیقی برای این موضوع به دست نیاوردهایم.
ظهور قطبهای فناوری جدید
در منطقه
بر اساس نتایج مطالعات این رصدخانه، افزایش و رشد چشمگیر درآمد نفتی کشورهای منطقه خاورمیانه بهویژه کشورهای حوزه خلیجفارس منجر به توانمندی و رشد اقتصادی کمنظیر آنها و تقویت سرمایهگذاریهای توسعهای بهخصوص در حوزههای فناورانه شده است. همین امر احساس نیاز به نیروی متخصص برای تولید و توسعه فناوریهای جدید در این کشورها را بیشازپیش پررنگ خواهد کرد و میتواند منجر به شکلگیری جریان ورودی مهاجران متخصص و مستعد به این منطقه شود.
در همین راستا برخی از کشورهای منطقه ازجمله «عربستان»، «امارات» و «قطر» اقدام به تعریف کلان پروژههایی مانند ایجاد شهر هوشمند همچون «نئوم» کردهاند که بتوانند فناوریهای مرتبط با این اهداف بلندپروازانه را طراحی و پیادهسازی کنند و مورد بهرهبرداری قرار دهند. شهرهای هوشمند دارای بالاترین سطح از فناوریهای پیشرفته و استعدادها هستند، ازاینرو بسیاری از کشورهای حاشیه خلیجفارس برای تحقق اهداف توسعه شهری خود، نیازمند جذب متخصصان و مستعدان مختلف از سراسر جهان خواهند بود؛ بنابراین منطقه خاورمیانه شاهد ظهور یک زیستبوم اقتصادی نوین بهویژه در منطقه خلیجفارس است و کشورهای منطقه درصدد جذب هزاران نفر از صاحبان ایده و کسبوکار و میزبانی از رویدادهای مهم اقتصادی و فرهنگی جهانی و ارائه تسهیلاتی جذاب هستند. به نظر میرسد این تسهیلات بهتدریج منجر به جذب نیروی انسانی متخصص، کارآفرینان و صاحبان شرکتها به این مناطق شود.
پدیده مهاجرت در ایران
مهاجرت را میتوان پدید اجتماعی رو به رشدی در دو سال گذشته برشمرد. روند نزولی امیدواری اجتماعی، ثبات اقتصادی و کاهش آزادیها مانند دسترسی به اینترنت در کنار وضعیت اقتصادی باعث آزاد شدن فنر فشرده مهاجرت و به نوعی شکلگیری پدیده مهاجرت عام در ایران شده است. با توجه به عدم توسعه زیرساختهای پژوهشی و مطالعاتی در زمینه مهاجرت در کشور، ابعاد کمی و کیفی این پدیده در کشور همچنان نامعلوم و نامکشوف است و این ابهام میتواند عواقب و پیامدهای خطرناکی را پیش روی کشور قرار دهد.
ورود جامعه به فاز مهاجرت عام
بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده از سوی رصدخانه مهاجرتی ایران، کشور در حال تجربه یکی از دیگر دورههای مهاجرتی خود است. با توجه به دلایل و ریشههای قرار گرفتن مجموعه عوامل تشدیدکننده مهاجرت بهویژه روند شکلگیری و پیوستگی حلقههای هفتگانه بازخوردی زنجیر مهاجرت در یک جامعه میتوان پیشبینی کرد آن جامعه در آستانه یا آماده ورود به فاز «مهاجرت عام» یا «مهاجرت توده وار» خواهد بود. ورود جامعه به فاز مهاجرت عام به این معنی است که بیشتر طبقات و اقشار اجتماعی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت و ما شاهد بروز موجهای مهاجرتی در آن جامعه خواهیم بود.