به قلم راغدة درغام
11 دسامبر 2021
تارنمای ناشنال نیوز
برگردان علی‌اصغر شهدی
[email protected]
اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس در میان سروصداهای پیرامون مذاکرات هسته‌ای وین، دست به تنظیم یک سند راهبردی زده‌اند.
به نظر می‌رسد کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس دیگر روی شرکای به‌اصطلاح استراتژیک خود حساب نمی‌کنند. این کشورها به‌جای انتظار و تماشا درحالی‌که برخی از قدرت‌های جهانی، گاهی بدون مشورت با آن‌ها تصمیم می‌گیرند که نتایجشان ممکن است آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، درصددند سرنوشت خود را در دست گیرند.
سرنوشت مذاکرات هسته‌ای در وین، بین ایران و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل (به‌اضافه آلمان) وارد حساس‌ترین مرحله خود شده است. فارغ از این موضوع، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به رهبری امارات و عربستان سعودی در حال تنظیم یک‌چشم انداز جسورانه، اما عمل‌گرایانه درزمانی هستند که بیش از هرزمانی به انعطاف و سازگاری نیاز است.
سفر هفته پیش محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، با این چارچوب مطابقت دارد. نقشه راه روشنی برای روابط دوجانبه با هر یک از کشورها ترسیم شده است. در همین حال مواضع آن‌ها در قبال بحران‌های منطقه‌ای چون عراق، لبنان، سوریه و یمن روشن شده است. بازدیدهای مقامات عالی‌رتبه اماراتی از ترکیه و ایران نشان می‌دهد که واقع‌گرایی سیاسی به تغییر در روابط بین کشورهای کلیدی عرب و همسایگان غیر عرب آن‌ها منجر شده است. این تلاش‌ها به دنبال یک جهش کیفی در روابط بین برخی از کشورهای خلیج‌فارس و اسرائیل است که سال گذشته با توافق ابراهیم برقرار شد.
دکتر انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور شیخ خلیفه، در جریان مجمع امنیتی این هفته امارات متحده عربی در واشنگتن، از نیاز به «جلوگیری از خلأ و تشدید تنش» با دشمنان و قدرت‌های رقیب صحبت کرد. او ادعا کرد که به همان اندازه که به امنیت و ثبات اهمیت داده می‌شود باید به انگیزه‌های رشد و شکوفایی اقتصادی نیز اهمیت داد.
وی در طول سخنرانی خود به ماهیت در حال تحول روابط خلیج‌فارس و آمریکا در چهار دهه گذشته اشاره کرد و گفت: امروز باید از درگیری‌های عمده‌ای که آمریکا در منطقه انجام می‌دهد اجتناب کرد. ورود آمریکا به درگیری‌هایی مانند عراق به نفع هیچ‌کس نیست.
او ضمن تأکید بر اینکه ایالات‌متحده همچنان مهم‌ترین متحد استراتژیک امارات است، تأکید کرد که اجتناب از تشدید تنش‌ها با توجه به خلأ قدرت در منطقه، مانند خلأ چند سال پیش توسط داعش در عراق، سهم اصلی آمریکا در ثبات منطقه خواهد بود.
به گفته دکتر قرقاش، ما در حال ورود به عصر مدیریت بحران و حل مناقشه‌ای هستیم که ابتدا از طریق آغاز آتش‌بس پیش از جستجوی راه‌حل‌های سیاسی و اتخاذ سیاست‌های جسورانه به دست می‌آید. به‌عنوان‌مثال می‌توان به توافق آبراهام، تعامل خلیج‌فارس با ترکیه، سفرهای مقامات ارشد امارات متحده عربی به سوریه و ایران و تأیید مجدد اعلامیه «ال اولا» بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس اشاره کرد.
کشورهای حوزه خلیج‌فارس نمی‌خواهند مذاکرات وین - باهدف احیای توافق هسته‌ای 2015 - شکست بخورد؛ اما آن‌ها نگران‌اند که تنش میان ایران ازیک‌طرف و آمریکا و اسرائیل از سوی دیگر، پیامدهایی برای امنیت آن‌ها به‌ویژه در صورت تشدید تنش و رویارویی داشته باشد. این موضوع تعامل کنونی آن‌ها با ایران را توضیح می‌دهد. درواقع، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به دنبال نزدیکی در منطقه هستند، چه بین عربستان سعودی و ایران، یا امارات در مقابل ترکیه و یا در روابط مصر و ترکیه. جنبش‌های دیپلماتیک نشان می‌دهد که اصرار بر دور شدن از تشدید تنش‌ها به سمت مهار بحران‌ها و جایگزینی رویارویی از طریق همکاری در حال حرکت است؛ اما آینده مذاکرات هسته‌ای، چندان روشن به نظر نمی‌رسد. تهران اعلام کرده است که برای رسیدن به توافق هسته‌ای عجله‌ای ندارد و حتی مایل به صدور بیانیه‌ای رسمی دایر بر اینکه می‌تواند بدون توافق هسته‌ای نیز زندگی کند، است.
یکی از پیش‌شرط‌هایی که ایران برای آمریکا و اروپایی‌ها مطرح کرده این است که همه تحریم‌های اقتصادی یک‌باره لغو شوند. دولت بایدن آن را نمی‌پذیرد و مایل به صدور بیانیه غیر الزام‌آور نیست؛ اما اگر این سیاست منجر به شکست مذاکرات وین شود، آیا ایران می‌تواند بین دولت‌های غربی شکاف ایجاد کند؟ بله ممکن است. بااین‌حال، دولت بایدن همچنین آگاه است که باید با اروپایی‌ها در ازای درخواست کمک در مورد بحران اوکراین که در آستانه درگیری با روسیه است، در خصوص تسهیل در موضوع هسته‌ای ایران با آن‌ها کنار بیاید.
در شرایطی که غرب به‌کندی پیش می‌رود و ایران تلاش می‌کند بین دولت‌های دو طرف اقیانوس اطلس فاصله ایجاد کند، کشورهای خلیج‌فارس اولویت‌های خود را تغییر و موضع خود را بر اساس چشم‌اندازی روشن در راستای منافع کلان منطقه تعیین می‌کنند.