رافائل گروسی، هسته‌ای می‌گوید چهار سال حضور دونالد ترامپ در کاخ‌سفید به پیچیده‌تر شدن بحران برنامه‌های هسته‌ای ایران و کره‌شمالی شده و بر اثر آن جهان ناایمن‌تر شده است. آقای گروسی که با شبکه خبری سی‌بی‌اس آمریکا گفتگو می‌کرد به جو بایدن، رئیس‌جمهوری منتخب این کشور توصیه کرده که هر چه سریع‌تر به‌سوی مذاکره با ایران (با توجه به شرایط جدید و تحولات روز) حرکت کند. آقای گروسی در این گفتگو با اشاره به خروج آمریکا از برجام که در ماه مه سال ۲۰۱۸ و به دستور دونالد ترامپ روی‌داده اشاره کرد و گفت: «البته فعالیت‌های هسته‌ای ایران در خفا و بدون نظارت بازرسان آژانس نبوده و این خوب است که ما همچنان به این فعالیت‌ها دسترسی داریم». بااین‌حال، مدیرکل آژانس که نهاد تخصصی سازمان ملل متحد در امور هسته‌ای و اتمی است گفته ظرف چند هفته آینده باید همه امضاکنندگان توافق هسته‌ای، ازجمله ایران، با توجه به تغییراتی که در وضعیت جهان و منطقه روی‌داده و با در نظر گرفتن تبعات آنچه در ارتباط با برجام روی‌داده، مذاکرات جدیدی را مدنظر قرار دهند. سخنان مدیرکل آژانس در حالی روز چهارشنبه، ۱۶ دسامبر، منتشر شد که دو روز پیش هم ۵۰ وزیر، سفیر و مقام عالی‌رتبه سابق آمریکا طی نامه‌ای به جو بایدن، به او توصیه کردند که به‌محض آغاز به کار، بازگشت به برجام را در دستور کار خود قرار دهد. چاک هیگل، وزیردفاع سابق آمریکا؛ جان برنان، رئیس سابق سازمان سیا و چندین سفیر سابق ایالت متحده در کشورهایی چون روسیه، عربستان، اسرائیل، عراق و افغانستان، از امضاکنندگان این نامه بودند.
بازگشت به مسیر درست
روز چهارشنبه همچنین حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران گفت: «از آمدن بایدن ذوق‌زده نیستم اما از رفتن ترامپ خوشحال هستیم.» آقای روحانی که دستگاه دیپلماسی دولت او در سال ۲۰۱۵ برجام را به‌عنوان موفقیتی بزرگ امضاء کرد روز چهارشنبه در ارتباط با برجام و آمریکا گفته بود راه واشنگتن برای بازگشت به «مسیر درست» باز است و «اگر ۱+۵ به‌کل تعهداتش برگردد، ما هم در همان ساعت به‌کل تعهداتمان برمی‌گردیم.» روز چهارشنبه هم رهبر انقلاب در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت شهید سردار سلیمانی خطاب به مسئولان گفتند: «اگر بتوان با روش درست، عاقلانه، ایرانی- اسلامی و عزتمندانه تحریم‌ها را برطرف کرد باید این کار را انجام داد اما تمرکز عمده باید بر خنثی‌سازی تحریم‌ها باشد که ابتکار آن به دست شما است.»
بازگشت آسان نیست
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با ستاره صبح با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و تأکید رئیس‌جمهور مبنی بر ضرورت برداشته شدن بدون تعلل تحریم‌ها، گفت: «من امیدوارم که این نظر رئیس‌جمهور مورد اجماع همه ارکان نظام باشد و همه موافق باشند که اگر آمریکا به برجام برگردد، ایران هم به این معاهده بازخواهد گشت و زمینه رفع تحریم‌ها فراهم خواهد شد. البته باید پذیرفت که بازگشت به برجام، نه برای آمریکا چندان آسان است و نه برای ایران؛ زیرا ایران گام‌هایی را برداشته که باید از آن برگردد، علاوه بر آن برجام مخالفان جدی در داخل دارد. ضمن آن‌که آمریکایی‌ها هم بعید است به‌یک‌باره بتوانند تحریم‌ها را بردارند. بااین‌حال باروی کار آمدن جو بایدن، زمینه این اتفاق فراهم‌شده است، مگر آن‌که تا روز اول بهمن و سپس زمانی که وی بخواهد به این موضوع بپردازد، اتفاقاتی بیفتد که امکان بازگشت آمریکا به برجام را از بین ببرد.»
تخریب مسیر دیپلماسی
این تحلیلگر برجسته روابط بین‌الملل همچنین در پاسخ به سؤال خبرنگار ستاره صبح مبنی بر اینکه منظور روحانی از همسویی مخالفان دولت با مخالفان خارجی ایران چه بود، خاطرنشان کرد: «با توجه به اینکه او رئیس‌جمهور است، حتماً از موضوعات بیشتری به‌خصوص در مسائل داخلی مطلع است و شاید هم به مصلحت نمی‌داند که همه آن‌ها را بیان کند، اما به نظر می‌رسد در خارج، دشمنان نشان‌داری چه در داخل آمریکا، چه در منطقه مانند اسرائیل و عربستان سعودی و چه حتی برخی کشورهای متحد ایران مانند روسیه احتمالاً چندان علاقه‌مند نیستند برجام مجدداً احیا شود، زیرا آنان از این وضعیت بیشتر سود می‌برند؛ به همان نسبت در داخل هم عده‌ای که به کاسبان تحریم شهرت دارند، از وضعیت کنونی بیشتر منفعت کسب می‌کنند. وقتی بازارها شفاف نباشد، صادرات و واردات با رانت و قاچاق همراه است و بازار سیاه شکل‌گرفته باشد، معلوم است که عده‌ای از این شرایط سود می‌برند. هرجا که تجارت از طریق مراجع رسمی شکل نگیرد و از راه‌های شفاف انجام نشود و از طریق مراجع قانونی بانکی نقل و انتقالات پول‌ها صورت نگیرد، معلوم است که فساد رخ می‌دهد و واسطه‌ها و دلالان سود بالایی می‌برند؛ درنتیجه علاقه‌مند نیستند منافعی را که در شرایط تحریم‌ها به دست می‌آورند، به‌راحتی از دست بدهند. به‌هرحال همان‌گونه که ترورها و خرابکاری‌هایی (به‌خصوص ترور شهید فخری‌زاده) نشان می‌دهد که اسرائیل و دیگر دشمنان احتمالاً عوامل آن‌ها از طریق برخی مراکز نفوذ کرده‌اند، به‌هرحال ممکن است عوامل بیگانه در حوزه‌های اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های مالی نیز نفوذ کرده باشند و سعی می‌کنند با تشویق سیاست‌های تندروانه، اجازه ندهند ایران به مسیر تعامل با دنیا برگردد. درواقع عده‌ای در داخل تلاش می‌کنند مسیر دیپلماسی را تخریب کنند و اجازه بازگشت طرفین به برجام را ندهند.»
عامل رفع تحریم‌ها
محبعلی همچنین با تأکید بر وجود انگیزه و اراده لازم برای بازگشت آمریکا به برجام در دولت بایدن، تصریح کرد: «یکی از سیاست‌های اعلام‌شده حزب دموکرات و آقای بایدن بازگشت به چندجانبه گرایی و تعهدات پیشین آمریکا ازجمله برجام است؛ اما بازگشت به برجام نیازمند یک سری شرایط پیش‌زمینه‌ای است که بخش زیادی از آن را طرف ایرانی باید مهیا کند؛ اما ازآنجایی‌که بخشی از این فرایند به نقش ایران و همچنین نقش کشورهای منطقه و شرایط داخلی آمریکا دارد، ممکن است بلافاصله اتفاق نیفتد. به‌هرحال شرایط داخلی آمریکا هم به‌گونه‌ای است که باید دید آیا اولویت آقای بایدن در درجه اول بازگشت به برجام می‌تواند باشد یا خیر و اینکه آیا مخالفین و حزب جمهوری‌خواه با توجه به نفوذی که در کنگره و دیگر نهادها دارند، اجازه خواهند داد که بایدن به‌سادگی به برجام بازگردد و تحریم‌ها را بردارد یا خیر. این هم مسئله‌ای است که باید صبر کرد و دید.» وی در پایان گفت: «پرسش اصلی این است که آیا برجام به نفع منافع ملی ماست یا خیر. آیا آن‌هایی که با برجام مخالف‌اند، جایگزینی برای آن دارند و آیا جایگزین موردنظر آن‌ها تأمین‌کننده منافع ملی، عامل رفع تحریم‌ها و بازگشت ایران به جامعه بین‌المللی و داشتن روابط خوب و مناسب با جهان هست یا خیر. درواقع سؤال اصلی این است و مخالفان برجام باید به این سؤال پاسخ دقیق و شفاف بدهند.»
جایگاه حقوقی برجام
رحمان قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با ستاره صبح با اشاره به رویکرد مثبت در دولت جدید آمریکا نسبت به برجام گفت: «در داخل ایران هم پیچیدگی وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد آقای ظریف و تیم دیپلماسی ایران به دنبال آن هستند تا جایگاه حقوقی برجام تقویت شود. به همین خاطر آقای ظریف گفته بازگشت آمریکا به برجام از در بازگشت به قطعنامه 2231 باشد. به این معنا که جایگاه حقوقی برجام مستحکم شود و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که پشتوانه حقوقی برجام است، تقویت شود؛ یعنی آقای ظریف معتقد است اگر بازگشت آمریکا به برجام چند ماه دیرتر شد و به عمر دولت دوازدهم نرسید، اشکالی ندارد؛ اما خود برجام به‌عنوان یک سند معتبر بین‌المللی تقویت شود و اگر آمریکا به آن بازگشت، دیگر مثل زمان آقای ترامپ، خروج از آن ساده و آسان نباشد؛ اما یک سؤال اساسی وجود دارد که ابتدا باید به آن پاسخ داد و آن این است که ایران و آمریکا قرار است در چهار سال آینده مسئله اصلی‌شان بازگشت به برجام باشد یا این کار مقدمه گام‌های دیگری خواهد بود؟ به نظر می‌رسد محتمل‌ترین گام بعدی بعد از بازگشت به برجام و اجرایی شدن این توافق، مذاکره درباره مسائل مختلف منطقه‌ای باشد و اگر پاسخ ما این باشد که امکان فراتر رفتن از برجام در روابط دو کشور در چهار سال آینده وجود ندارد، پس ایران و آمریکا حداقل طی یکی دو سال آینده مشغول برجام خواهند بود.»
مذاکرات منطقه‌ای
وی همچنین افزود: «اگر بخواهیم احتمال تمایل آمریکا به ورود به مذاکرات منطقه‌ای را جدی بگیریم، این سؤال مطرح می‌شود که آیا اروپا، چین و روسیه هم با نیت، سیاست و خواست آمریکا درباره مذاکرات منطقه‌ای موافق هستند یا نه؟ و اینکه این مذاکرات فرضی میان آمریکا با ایران در چارچوب 1+5 برگزار می‌شود یا دوجانبه ایران و آمریکا یا سه‌جانبه ایران آمریکا و اروپا؟ به نظرم این سؤال مهمی است، زیرا تضاد منافع روسیه و چین با آمریکا و اروپا در مورد خاورمیانه حتماً بیشتر از تضاد آن‌ها در بحث هسته‌ای ایران است. تنها چیزی که برای هر پنج عضو مهم است، اینکه جنگ طولانی‌مدت در منطقه ایجاد نشود، هرچند که برخی تحلیل‌گران معتقدند در این مورد هم منافع واحدی نیست، مثلاً روسیه خیلی هم بدش نمی‌آید بحران در منطقه ایجاد شود و آمریکا درگیر این بحران شود. درصحنه این بازی شطرنج، تصمیم‌های ایران و نقشه راه آن، یکی از خانه‌های مهم این صفحه شطرنج است. اگر ایران دنبال این باشد که مسئله برجام را سریع حل کند و به سراغ گام‌های بعدی برود در آن صورت شاهد تغییراتی در این بازی خواهیم بود.»