گروه بین الملل: سفر اخیر سعود الساطی، معاون سیاسی وزیر خارجه عربستان سعودی به تهران، بار دیگر نگاهها را متوجه مناسبات پیچیده میان ریاض و تهران کرد؛ مناسباتی که پس از سالها تنش و قطع روابط، اکنون در مرحلهای تازه از آزمون دیپلماتیک قرار گرفته است. این سفر نه تنها در سطح رسانهها، بلکه در محافل دانشگاهی و دیپلماتیک نیز با پرسشهای فراوانی همراه شد: سعودیها با چه دستور کاری وارد تهران شدند و چه موضوعاتی را روی میز مذاکره گذاشتند؟
عبدالرضا فرجیراد، استاد ژئوپلیتیک و دیپلمات پیشین، در گفتوگو با اعتمادآنلاین تأکید میکند که حضور مقام سعودی در ایران نشاندهنده وجود پروندههایی است که ریاض ترجیح داده مستقیم با وزارت خارجه ایران در میان بگذارد. او چهار محور اصلی را برای این سفر برمیشمارد؛ محورهایی که هر یک بهتنهایی میتواند آینده روابط منطقهای را تحت تأثیر قرار دهد.
محور نخست: بازتاب سفر بنسلمان به واشنگتن
فرجیراد نخستین محور را مرتبط با سفر اخیر محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان، به آمریکا میداند. به گفته او، طبیعی است که در گفتوگوهای ولیعهد با رئیسجمهور آمریکا، موضوعات کلیدی همچون امنیت خلیج فارس، پرونده هستهای ایران و تحولات منطقهای مطرح شده باشد. هرچند تهران بارها اعلام کرده هیچ پیامی برای واشنگتن ارسال نکرده، اما نمیتوان انکار کرد که مسائل امنیتی منطقه در این مذاکرات جایگاه ویژهای داشته است. از همین رو، احتمال دارد سعودیها برداشتها یا ابتکاراتی از این گفتوگوها به دست آورده باشند و اکنون بخواهند آن را با طرف ایرانی در میان بگذارند. هنوز مشخص نیست این ابتکارات دقیقاً چه محتوایی دارند، اما نفس انتقال چنین برداشتهایی میتواند نشانهای از تلاش ریاض برای ایفای نقش میانجی میان تهران و واشنگتن باشد.
محور دوم: یمن و آتشبس شکننده
دومین محور به بحران یمن مربوط میشود؛ بحرانی که سالهاست روابط ایران و عربستان را تحت فشار قرار داده است. پس از آتشبس اخیر، رابطه میان ریاض و انصارالله همچنان شکننده باقی مانده و هر از گاهی خبرهایی از شلیک راکت یا درگیریهای محدود منتشر میشود. فرجیراد معتقد است ممکن است سعودیها از تهران بخواهند در کاهش این تنشها نقشآفرینی کند تا بحران از کنترل خارج نشود. هرچند احتمال چنین درخواستی بالا نیست، اما نمیتوان آن را از دستور کار مذاکرات کنار گذاشت. یمن همچنان یکی از حساسترین نقاط برخورد منافع ایران و عربستان است و هرگونه گفتوگو درباره آن میتواند پیامدهای گستردهای در سطح منطقه داشته باشد.
محور سوم: لبنان در آستانه فروپاشی
لبنان، سومین محور مورد اشاره فرجیراد، امروز در شرایطی بهسر میبرد که بسیاری آن را «لبنانِ پرآشوب» مینامند. حملات روزانه اسرائیل زیرساختهای این کشور را تخریب کرده و مردم را تحت فشار گذاشته است. دولت لبنان در سردرگمی کامل قرار دارد؛ نه توان مقابله با اسرائیل را دارد و نه حمایت جدی از حزبالله و نیروهای خود نشان میدهد. حتی ارتش لبنان نیز در تنگنا قرار گرفته است. گزارشهای سازمان ملل از صدها تخلف اسرائیل علیه حزبالله، مردم عادی، ارتش لبنان و حتی نیروهای حافظ صلح خبر میدهد. در چنین شرایطی، عربستان که از جناح مخالف حزبالله حمایت میکند، نگران بیثباتی فزاینده در لبنان است. سفر معاون وزیر خارجه سعودی به تهران میتواند بخشی از تلاش ریاض برای یافتن راهی جهت مهار این بحران باشد؛ بحرانی که اگر کنترل نشود، پیامدهای آن فراتر از مرزهای لبنان خواهد رفت.
محور چهارم: زمینهسازی برای سفرهای سطح بالا
فرجیراد احتمال چهارم را مقدمهچینی برای سفر مقامات ارشدتر سعودی به تهران میداند. در عرف دیپلماتیک، معمول است که پیش از سفر یک مقام عالیرتبه، فردی در سطح پایینتر به کشور مقصد سفر کند تا زمینهسازیهای لازم و هماهنگیهای اولیه انجام شود. هرچند هنوز هیچ خبر رسمی از سفر محمد بنسلمان به تهران منتشر نشده، اما برخی گزارشهای غیررسمی به این احتمال اشاره کردهاند. اگر چنین سفری در آینده نزدیک رخ دهد، میتواند نقطه عطفی در روابط ایران و عربستان باشد؛ روابطی که پس از سالها خصومت، اکنون در مسیر بازتعریف قرار گرفته است.
آیا پیام واشنگتن در کار است؟
یکی از پرسشهای اصلی درباره این سفر، احتمال انتقال پیام آمریکا از سوی مقام سعودی بود. فرجیراد در اینباره میگوید بعید است معاون وزیر خارجه عربستان حامل پیام مستقیم از واشنگتن باشد، اما ممکن است برداشتهایی از گفتوگوهای بنسلمان با مقامات آمریکایی شکل گرفته باشد که ریاض بخواهد آن را با تهران در میان بگذارد. سعودیها پیشتر نیز تمایل خود را برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن ابراز کرده بودند. بنابراین، این سفر میتواند فرصتی برای رایزنی درباره چشمانداز احتمالی یک مسیر دیپلماتیک باشد. با این حال، فرجیراد تأکید میکند که رویکرد فعلی آمریکا نشان نمیدهد بهدنبال آغاز مذاکراتی منطقی و مبتنی بر رویکرد برد-برد باشد. شواهد موجود چنین چیزی را تأیید نمیکند. اما بدون تردید، در گفتوگوهای ولیعهد عربستان با مقامات آمریکایی درباره ایران، مسائل منطقه، امنیت خلیج فارس و همچنین لبنان مطرح شده است و سعودیها اکنون در جریان مواضع واشنگتن قرار دارند.