کاهش بارش‌ها
ایران در سال آبی گذشته یکی از خشک‌ترین و کم‌باری‌ترین سال‌های خود را پشت سر گذاشت؛ به‌طوری‌که میانگین بارش کشور که در سال‌های معمول حدود ۲۴۷ تا ۲۴۸ میلی‌متر شده، در سال گذشته تنها به حدود ۱۵۲ میلی‌متر رسید. این رقم نشان‌دهنده کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت است.
بر اساس برآوردهای کارشناسی، حجم متوسط بارش سالانه کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است که با توجه به اقلیم خشک ایران، حدود ۷۵ درصد آن تبخیر و تعرق می‌شود و تنها ۲۵ درصد به‌عنوان آب تجدیدشونده باقی می‌ماند. به‌این‌ترتیب، در سال آبی گذشته حجم آب تجدیدشونده کشور به‌زحمت به ۷۰ تا ۸۰ میلیارد مترمکعب رسیده است؛ رقمی که به‌مراتب کمتر از میانگین سال‌های معمول به شمار می‌رود.
افزایش دما
میزان تبخیر به‌صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود، اما در واقعیت، افزایش دما در دهه اخیر موجب تشدید وضعیت تبخیر شده است. میانگین دمای کشور در ۱۰ سال گذشته بیش از ۱۸ درجه سانتی‌گراد بوده و سال آبی گذشته نیز با دمای میانگین حدود ۱۹.۳ درجه سانتی‌گراد به پایان رسیده است. افزایش دما باعث بالا رفتن نرخ تبخیر و کاهش بیشتر منابع تجدید پذیر آبی کشور شده است. افزایش دما در تابستان امسال نیز شرایط را دشوارتر کرد. در برخی استان‌ها دما از ۵۰ درجه سانتی‌گراد فراتر رفت و در پی آن برای جلوگیری از فشار بر شبکه، دولت ناچار به اعمال تعطیلات اضطراری و قطعی‌های آب و برق در برخی مناطق شد.
54 درصد سدها خالی است
آمارها نشان می‌دهد که امسال منابع آب تجدید پذیر کشور بیش از ۳۰ درصد کاهش‌یافته و بارش‌ها نیز ۴۲ درصد افت داشته است. این شرایط موجب شد بیش از ۵۰ شهر کشور در آستانه تنش آبی جدی قرار گیرند و ذخایر سدها به پایین‌ترین میزان در یک قرن اخیر برسد. در حال حاضر ۴۶ درصد ظرفیت مخازن سدهای کشور پر است و در ۱۸ سد مهم، این میزان حتی به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.
فرونشست
یکی از پیامدهای مستقیم خشک‌سالی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، فرونشست زمین است. این پدیده در برخی نقاط کشور ازجمله تهران شدت گرفته و طبق گزارش‌ها، در برخی مناطق پایتخت تا ۳۰ سانتی‌متر در سال ثبت‌شده است.
هدر رفت آب
اگرچه سهم مصرف خانگی از کل آب کشور تنها ۹ درصد است، اما هدر رفت آب در شبکه‌های توزیع به‌تنهایی حدود ۲۲ درصد از منابع را از بین می‌برد. این اتلاف عمدتاً ناشی از نشتی شبکه‌ها، انشعابات غیرمجاز و کنتورهای فرسوده است. از سوی دیگر، بخش کشاورزی که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور محسوب می‌شود، همچنان با روش‌های سنتی و غیر بهره‌ور اداره می‌شود که نقش چشمگیری در بحران کم‌آبی دارد.
کارشناسان معتقدند تا زمانی که سیاست‌های مصرف و مدیریت منابع آب به‌صورت جامع اصلاح نشود، این روند می‌تواند به تهدیدی جدی برای پایداری زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شود.
۴۲۲ دشت ممنوعه و بحرانی
مهدی زارع، پژوهشگر گفت: مطالعات تا ابتدای سال ۱۴۰۴ حدود ۴۲۲ دشت ممنوعه و بحرانی را نشان داده است. ۳۵۹ دشت از مجموع دشت‌های ممنوعه، بحرانی و با مشکل فرونشست مواجه هستند. وقتی برداشت از میزان تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر می‌شود، دشت را ممنوع اعلام می‌کنند. اگر رعایت نشود و دشت به مرحله بدتری برسد، نام «ممنوعه بحرانی» روی آن گذاشته می‌شود. دشت آزاد دشتی است که برای برداشت بیشتر آب یا احداث چاه ممنوعیتی ندارد، اما اکنون تعداد فراوانی از دشت‌های آزاد نداریم.
منابع آب تجدید پذیر
زارع گفت: میانگین بلندمدت منابع آب تجدید پذیر داخلی ایران در پایان سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می‌شود. خشک‌سالی، تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری بیش‌ازحد باعث کاهش مؤثر این رقم شده‌اند. سرانه دسترسی به آب بسیار پایین‌تر از آستانه تنش آبی است. به‌غیراز کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، کشاورزی بیش از ۹۰درصد از آب ایران را مصرف می‌کند و اغلب از روش‌های آبیاری غرقابی قدیمی و ناکارآمد برای محصولات پرآب مانند گندم، یونجه و هندوانه استفاده می‌کند. البته در مناطق کلان‌شهر‌هایی مانند تهران و مشهد، بیشترین برداشت آب زیرزمینی مربوط به مصرف آب شهری است.
سرانه آب
زارع تشریح کرد: از کل آب تجدید پذیر که حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب در سال آبی جاری تخمین زده می‌شود و حدود ۹۴ میلیون نفر ساکنان ایران در سال ۱۴۰۴، سرانه حدود ۸۵۰ متر مکعب برای هر نفر، ایران را در کمبود مطلق آب قرار می‌دهد. برآورد می‌شود که در سناریوی بدبینانه خشک‌سالی پیش رو، کل آب تجدید پذیر می‌تواند به حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد و سرانه آب به حدود ۷۵۰ متر مکعب برای هر نفر یا کمتر برای ساکنان ایران برسد. مناطق بحرانی در فلات مرکزی تحت شدیدترین فشار قرار دارند.