طالبان امروز چه نسبتی با گروهی دارد که دو سال پیش حکومت را در افغانستان به دست گرفتند؟ آیا این تجربه دو ساله توانسته طالبان را با قواعد بازی سیاسی آشنا کند؟
موضع گیری ابتدایی ایران در قبال طالبان برای بسیاری تناقض ایجاد کرد و این سوال را به وجود آورد که چرا عده ای توانستند نظر خود در مورد طالبان را به حاکمیت تحمیل کنند؟!
برای پاسخ دادن به این سوال باید دوران پیش از به قدرت رسیدن طالبان را مورد بررسی قرار داد. طالبان سال ها بخش هایی از افغانستان را در دست داشت و با آمریکا در حال جنگیدن بود.در آن دوران بخشی از حاکمیت جمهوری اسلامی و بخشی از نیروهای نظامی کشور با طالبان در ارتباط بودند.
به ویژه در دوره ترامپ و در زمان ترور شهید قاسم سلیمانی جسته و گریخته اخباری در مورد برخی اتفاقات نظامی علیه آمریکا منتشر می شد. در آن دوره مصلحت کشور ایجاب می کرد ارتباطاتی با گروه طالبان وجود داشته باشد تا از این طریق با آمریکا برخورد شود.
ارتباط با گروه طالبان قبل از اینکه این گروه دولت را در افغانستان در دست بگیرد ایجاد شده بود ولی تصور نمی شد طالبان به قدرت برسد و شرایطی برای ایران به وجود بیاید که در مرحله انتخاب به رسمیت شناختن یا نشناختن این گروه قرار بگیرد.
در حقیقت به رسمیت شناختن دوفاکتو طالبان توسط ایران از قبل در جریان بود و بعد از اشغال افغانستان توسط طالبان این اراده سیاسی نمایان شد و خود را نشان داد.
با توجه به تهدیداتی که امروز از جالب طالبان متوجه ایران است، آیا تغییر رفتار این گروه پیش بینی می شد؟ امروز در نطق ها و اظهار نظر ها شاهد رفتاری گستاخانه سران طالبان هستیم. شما بازی طالبان با ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
کارنامه طالبان در تعامل با مردم افغانستان و همسایگان از جمله ایران، منفى بوده است.
ولی باید توجه داشت که طالبانی که امروز در افغانستان حکومت را در دست گرفته طیفی یکسان و هم نظر نیست. چند طیف سیاسی طالبان را تشکیل داده اند که یک بخش آن با ایران مشکلات جدی دارد. این گروه قبلا از القاعده و بعد ها از داعش حمایت کرده بود. متاسفانه امروز این گروه در حاکمیت طالبان ذی نفوذ است و قدرت دارد. مشکلاتی که برای افغانستان و کشور های همسایه به وجود آمده از جانب طیف تندرو گروه طالبان است. ولی طیفی که ایران پیش از این با آن ها در ارتباط بود، بخش های معتدل تری از طالبان هستند که امروز توسط گروه های تندرو به حاشیه رانده شده اند. امروز در داخل طالبان غلبه با نگاه های تندرو است. همانطور که در نطق های سران این گروه می شنویم که حتی دنیا را تحقیر می کنند. در میان طالبان گروهی نظامی و تندرو وجود دارد که مردم افغانستان را به گروگان گرفته اند.
در برابر گستاخی و لجبازی طالبان در مسائلی مثل حقابه ایران، چگونه باید با این گروه رفتار کرد؟
من به عنوان درس خوانده ژئوپولتیک معتقدم باید با اقتدار با طالبان برخورد کنیم.
می توان با طالبان با اقتدار و محکم سخن گفت. در عرصه دیپلماسی اقتدار به معنای جنگ نیست.
افغانستان یک باتلاق است. تاریخ نشان داده نباید با طالبان وارد جنگ شد. تیم دیپلماسی کشور در سال های گذشته به درستی از دام هایی که برایمان گذاشته شده جسته است. یک تله مشابه آذربایجان بود که مساله مدیریت شد.
حل مسائل و مشکلات ایران و افغانستان اقتدار می خواهد. گرفتن حقابه هیرمند با جنگ حل نمی شود. با دیپلماسی حل می شود.
افغانستان در حوزه انرژی و در بسیاری از زمینه ها به ایران وابسته است. درامد سالیانه ایران از افغانستان رقم قابل توجهی نیست ولی روابط اقتصادی با ایران برای طالبان مهم است.
وضعیت اقتصادی افغانستان به گونه ای است که طالبان باید نگران از دست دادن ایران باشد. ایران ابزار های اقتصادی و ابزار های دیپلماتیک در اختیار دارد و می تواند این گروه را تحت فشار قرار بدهد.
نزدیک به 8 میلیون افغانستانی در ایران هستند که بیش از یک میلیون نفر از این افراد نظامیان دولت های قبل هستند. بار مثبت و منفی این ظرفیت نباید نادیده گرفته شود. ایران باید این نیروها را سازماندهی کند و به عنوان اهرم فشار در اختیار داشته باشد.
اگر ایران برای مدت محدودی صدور ویزا برای اتباع افغانی را متوقف کند یا بخشی از افغانستانی ها را اخراج کند، طالبان زیر فشار سنگینی قرار می گیرد.
طالبان حقابه ایران را نمی دهد و در این رفتار نوعی عناد و گستاخی دارد. در مقابل چنین رفتاری چه مصلحتی باقی می ماند؟! چرا ایران از ابزار های لازم برای فشار دیپلماتیک بر طالبان استفاده نمی کند؟! آب را بستند، چه کاری باید می کردند که نکردند؟!
به نظر شما، سنگین ترین تهدید ایران از جانب طالبان چیست؟
ناامن کردن ایران بزرگترین خطر از جانب طالبان است. امنیت داخلی ایران با کشور های منطقه قابل مقایسه نیست. ایران سوریه، عراق یا لیبی نیست.
گروه های تندرویی در داخل طالبان فعال هستند و آنچه را که زمانی داعش برای سوریه و عراق تدارک دیده بودند، این گروه برای ایران طراحی کرده است.
اتفاقی که دو بار در شاهچراغ رخ داد یک هشدار است. بخش تندرو طالبان فیلم هایی از آموزش نیرو های خود در فضای مجازی منتشر کرده که به آموزش های داعش بی شباهت نیست.
امکان حمله نظامی و مستقیم طالبان به ایران دور از ذهن است. ولی باید توجه داشته باشیم که تعدادی از افغانی های مقیم ایران نگاه هایی هم سو با طالبان دارند. مهاجرین افغان و برخی از هواداران طالبان بمب هایی زمان دار هستند که در ایران رها شده اند. این نیرو ها ظرفیت بزرگی برای صدمه زدن به امنیت ایران هستند.