مجید گودرزی
کارشناس اقتصادی
بازار بورس در ایران اکنون در بین بازارهای بورس در منطقه با ۱۴۵ میلیارد دلار سرمایه هفتمین جایگاه را دارد. این در حالی است که سال‌هاست شرکت‌های بورس در کشور به علت نبود الزام قانونی، دارایی‌های خود را به‌روزرسانی نکرده‌اند. تورم دورقمی و استهلاک انباشته و عدم تجدید ارزیابی شرکت‌های بورسی، شکاف بین ارزش دفتری و واقعی سهم‌ها ایجاد کرده است. از سوی دیگر یکی از چالش‌های اقتصاد ایران بحران صرفه اقتصادی است زیرا به علت وجود تورم حدود 50 درصدی فعالیت‌های اقتصادی که کمتر از 50 درصد بازدهی داشته باشند، صرفه اقتصادی ندارند و بازدهی منفی کسب می‌کنند.
چالش دیگر بازار بورس ارزش افزوده صفر است که متأسفانه گریبان گیر اقتصاد ما شده است. زیرا به دلیل تورم، سرمایه‌ها صرفاً به علت عدم الزام به تجدید ارزیابی به سمت بازارهایی جذب می‌شوند که ارزش افزوده صفر دارند. مثل بازار ارز، طلا، سپرده‌های بانکی و...
یکی از مواردی که باعث شده سرمایه‌ها به سمت بازارهایی باارزش افزوده صفر بروند و در مقابل از بازارهای مولدی چون بازار سرمایه استقبال نشود، موضوع «تجدید ارزیابی» است. به‌طور مثال بازارهای ارز و طلا به صورت ثانیه‌ای به‌روزرسانی می‌شوند، ولی در بورس شاهد چنین به‌روزرسانی نیستیم. بسیاری از شرکت‌های بورس بیش از ده سال است که دارایی‌های خود را تجدید ارزیابی نکرده‌اند و ازاین‌رو مردم اقبالی برای سرمایه‌گذاری در این بازار ندارند. همچنین به دلیل عدم تجدید ارزیابی و غیرواقعی بودن ارزش دارایی‌ها، شاخص‌ها و نماگرهای بورس واقعی نیستند.
بر اساس نظر برخی کارشناسان، ارزش فعلی بورس 8 درصد ارزش واقعی دارایی‌های شرکت‌ها را پوشش می‌دهد و 92 درصد به علت عدم تجدید ارزیابی نادیده گرفته‌شده است. در چنین شرایطی شرکت‌ها باید هر 5 سال یک‌بار دارایی‌های خود را تجدید ارزیابی و به‌روزرسانی کنند. این اتفاق می‌تواند منجر به شفافیت و ایجاد اعتماد شود. چنانچه دولت تصمیم بگیرد تجدید ارزیابی و بروز رسانی دارایی‌های شرکت‌های بورسی را قانونی و اجباری کند، سرمایه‌ها جذب بورس خواهند شد و بورس جذابیت و رونق نسبت به سایر بازارها پیدا خواهد کرد.
اما امروزه الزامی به تجدید ارزیابی نیست و مطابق ماده 141 قانون تجارت، شرکت‌ها تنها در صورت ورشکستگی مجبور به تجدید ارزیابی هستند. شرکت‌ها نیز به دلایل متعدد ازجمله هزینه تجدید ارزیابی از به‌روزرسانی دارایی‌های خود اجتناب می‌کنند. تجدید ارزیابی، الزامی مهم است که به جذب سرمایه منتهی خواهد شد. چون مردم مطمئن می‌شوند که دارایی‌های بورس به‌روزرسانی می‌شوند و فاصله چندین ساله بین ارزش واقعی و ارزش دفتری از بین می‌رود.
دو موضوع مهم برای جذاب کردن بورس باید موردتوجه قرار بگیرد:
۱. بانک‌ها از تجدید ارزیابی برای سوءاستفاده و ارائه وثایق لازم برای وام‌های جدید و خلق نقدینگی استفاده نکنند.
2. تجدید ارزیابی باید در فاصله زمانی معین انجام شود و تا زمانی که دارایی‌ها به‌روزرسانی و تجدید ارزیابی نشده‌اند، از سرمایه‌گذاری خارجی در بورس ایران جلوگیری شود تا ابتدا سهم مردم از منافع اقتصادی بورس تأمین شود.
چالش مهم صرفه اقتصادی، ارزش افزوده صفر و بحران نقدینگی با الزام شرکت‌های بورسی به بروز رسانی دارایی‌ها در بازه‌های زمانی 5 سال قابل‌کنترل است. با این شیوه حقوق مردم اعاده می‌شود و شاخص‌های موجود نوسانات مثبت را تجربه خواهند کرد. همچنین بازارهای موازی از رونق می‌افتند و سرمایه‌ها وارد مسیر مولد خواهند شد.