کمبود ویترین برای کتاب
یکی از مشکلات حوزه نشر در ایران، همواره کمبود ویترین برای کتاب عنوان شده است. به گفته یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد، در سال گذشته حدود ۱۱۲ هزار عنوان کتاب مجوز نشر گرفته‌اند و به گفته علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، در کشورمان حدود ۲۲ هزار مجوز نشر داریم که از این میزان حدود ۵ هزار ناشر فعال هستند، پس تعداد تولیدکنندگان کتاب (ناشران) از تعداد عرضه‌کنندگان آن (کتاب‌فروشی)ها بیشتر است. یکی از گله‌های همیشگی ناشران هم این است که همه کتاب‌هایشان امکان عرضه در کتاب‌فروشی‌ها را ندارند.
هیچ روستایی در کشور
کتاب‌فروشی ندارد
اگر به تعداد کتاب‌فروشی‌ها نگاهی بیندازیم، خواهیم دید طبق آماری که توسط خانه کتاب منتشر شده است تا سال ۱۳۹۷ در کل کشور حدود ۸۰۲۱ کتاب‌فروشی داشتیم که حدود ۱۵۰۳ کتاب‌فروشی در استان تهران مستقر بودند و بر پایه این اطلاعات گفته‌اند سرانه کتاب‌فروشی‌ها نسبت جمعیت، یک به ۱۰ هزار است؛ یعنی به ازای هر ۱۰ هزار نفر یک کتاب‌فروشی در کشور وجود دارد. بر اساس اطلاعات اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان استان تهران هم حدود ۶۰۰ کتاب‌فروشی در سطح تهران داریم که سوای ناشرکتابفروش‌ها، کافه کتاب‌ها و کتاب‌فروشی‌هایی هستند که لوازم جانبی نیز می‌فروشند که با احتساب آن‌ها بیش از ۱۲۰۰ کتاب‌فروشی داریم. دراین‌باره معاون فرهنگی وزارت ارشاد گفته است: «بیش از ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کنند که هیچ روستایی در کشورمان کتاب‌فروشی ندارد، در بسیاری از شهرهای کوچک نیز کتاب‌فروشی وجود ندارد و در حقیقت نیمی از جمعیت کشور به کتاب‌فروشی دسترسی ندارند.»
مشکلات اقتصادی مانع
حرفه کتاب‌فروشی
مشکلات اقتصادی در سال‌های اخیر کتاب‌فروشی‌ها را کم رونق کرده بود و با آمدن کرونا و تعطیلی‌های پی‌درپی آن‌ها برای کنترل شیوع کرونا، کتاب‌فروشان را با مشکلات بسیاری دست به گریبان گیر کرد. افزایش قیمت کاغذ و به‌تبع آن کتاب، افزایش اجاره بهاء، تخفیف‌های نامتعارف بعضاً سایت‌های فروش نیز ضربه‌هایی مداوم و متوالی بر پیکر ضعیف این کتاب‌فروشی‌ها بود؛ به‌گونه‌ای که در طی ماه‌های اخیر چندین کتاب‌فروشی به دلیل مشکلات اقتصادی توان رقابت در بازار را نداشته و عطای این کار را به لقایش بخشیده‌اند.
تعطیلی اجباری کتاب‌فروشی‌ها
در ادامه مروری خواهیم داشت بر تعدادی از کتاب‌فروشی‌های تعطیل شده:
* اواخر سال ۱۴۰۰ کتاب‌فروشی «مروارید» در خیابان انقلاب بعد از ۶۰ سال فعالیت اعلام کرد تصمیم گرفته است کتاب‌فروشی را تعطیل کند. منوچهر حسن‌زاده، مدیر انتشارات مروارید با بیان اینکه یک ناشر نمی‌تواند کتاب‌فروش باشد، گفت: فروشگاه به‌نوعی مزاحم کار انتشارات بود، بنابراین تصمیم گرفتیم فروشگاه را واگذار کنیم و این یک تصمیم داخلی نشر بود.
* کتاب‌فروشی «چهل کلاغ» یکی از کتاب‌فروشی‌های تازه‌نفس در بازار کتاب بود که اواخر اسفند ۱۳۹۷ با همکاری چند نویسنده در مرکز خرید ارگ تجریش آغاز به کار کرد و بیشتر دوران حیات خود را در دوران کرونا گذراند که اردیبهشت‌ماه امسال صاحبانشان از پایان زندگی این کتاب‌فروشی با عمر سه سال خبر دادند. به گفته محمد حسینی دلیل اصلی تعطیلی این کتاب‌فروشی افزایش غیرمنطقی اجاره‌بها بود و مالک ملک اجاره‌بهای ۵۲ میلیون تومانی را به ۱۰۰ میلیون تومان در ماه افزایش داده بود و آن‌ها ناگزیر به فکر تعطیلی آن افتادند.
* کتاب‌فروشی «فردوسی» در خیابان سعدآباد تجریش یکی از کتاب‌فروشی‌های قدیمی شهر تهران با قدمتی ۵۰ ساله بود که توسط محمدعلی نودهی در سال ۱۳۴۰ شروع به کار کرد و بعد از درگذشت او، فرزندش کار پدر را ادامه داد. او چندی پیش با اشتراک متنی در شبکه اجتماعی این کتاب‌فروشی اعلام کرد: «روزگار روی خوشش را در قبال این حرفه به ما نشان نداد و محکوم و مجبور شدم که این شغل شریف و فرهنگی به‌جامانده از مرحوم پدرم را تعطیل کنم.» این‌گونه چراغ یک کتاب‌فروشی ۵۰ ساله خاموش شد.
* همچنین «کتاب‌فروشی نمایشگاه کتاب کودک» در میدان انقلاب اعلام کرد تا خرداد ۱۴۰۱ فعال هستند و چراغ این کتاب‌فروشی تخصصی کتاب کودک که در سال ۱۳۵۹ روشن شده بود بعد از ۴۱ سال فعالیت خاموش شد. بر اساس اطلاعیه تعطیلی این کتاب‌فروشی این اتفاق به دلیل بار روانی و مالی شرایط موجود اتخاذ شده است.
* شعبه کتاب‌فروشی «هوپا» در تهران‌پارس که از آذرماه ۹۶ شروع به کار کرده بود، بهار امسال بعد از نزدیک به ۵ سال فعالیت به کار خود پایان داد.
* در آخرین مورد، دومینوی تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها به کتاب‌فروشی «اسم» رسید. سعید مکرمی، مدیرعامل انتشارات و کتاب‌فروشی «اسم» در صفحه شخصی خود مطلبی درباره مشکلات پیش روی فعالان این مرکز فرهنگی منتشر کرد؛ اینکه بنا بر شرایط تعیین شده از سوی بانک تجارت، مالک تازه محلی که کتاب‌فروشی در آن دایر شده تا اواخر شهریورماه سال جاری ملزم به تخلیه شده است. نوشته‌ای که این‌چنین شروع شده: «صبر و مقاومتمان به نهایت رسید، انگار راهی جز تسلیم نیست. چراغی که به بهای عمر و جان روشن کردیم رو به خاموشی است.» اعلام تعطیلی قریب‌الوقوع کتاب‌فروشی «اسم» اما واکنش‌هایی را در پی داشت که مهم‌ترین آن، انتشار نامه دست‌نویس وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به وزیر اقتصاد، برای جلوگیری از این اتفاق بود.
این سیاهه از تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها در سال‌های کرونا رو به افزایش گذاشت و رونق سایت‌های فروش آنلاین با تخفیف بالا درحالی‌که کتاب‌فروشی‌ها تعطیلات اجباری را پشت سر می‌گذاشتند آن‌ها را بیشتر به ورطه تعطیلی دائمی کشاند. پرسش‌هایی که این روزها در محافل نشر مطرح می‌شود بیشتر از این قسم است که:
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی حفظ و گسترش ویترین کتاب و دسترسی مردم به کتاب‌فروشی‌ها چه اقداماتی انجام خواهد داد؟
- حمایت‌ها از این کتاب‌فروشی‌ها کم‌رمق چگونه خواهد بود؟
- آیا حمایت‌ها از قشر خاص خواهد بود؟
- جایگاه کتاب‌فروشی‌های شهرستان در سیستم حمایتی وزارت ارشاد چیست؟