عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پکک)، پس از ۲۶ سال حبس در ترکیه بار دیگر نقشی کلیدی در روند صلح ایفا میکند. هدف این روند، پایان دادن به شورشی است که بیش از چهار دهه ادامه داشته و جان بیش از ۴۰ هزار نفر را گرفته است.
یک سال پیش، دیدار نمایندگان پارلمان ترکیه با اوجالان غیرقابل تصور بود. اما هفته گذشته سه نماینده پارلمان برای پیشبرد روند صلح به زندان امرالی در دریای مرمره رفتند و با او ملاقات کردند. این دیدار پس از آن صورت گرفت که پکک در ماه مه اعلام کرد قصد دارد خلع سلاح کند و به فعالیتهای نظامی خود پایان دهد. در ژوئیه نیز این گروه به صورت نمادین سلاحهای خود را به آتش کشید و ماه گذشته خبر خروج نیروهایش از خاک ترکیه را منتشر کرد. از زمان آغاز این روند، حملات پکک متوقف شده است.
اهمیت نقش اوجالان
اقتدار پایدار اوجالان بر پکک باعث شده حضور او در این مرحله حیاتی باشد. دفتر رئیس پارلمان ترکیه اعلام کرد اوجالان در مذاکرات اخیر درباره انحلال پکک و نیروهای کرد سوریه اظهاراتی ارائه کرده است. دولت اردوغان نیز به اهمیت این نقش واقف است.
دستاورد احتمالی برای اردوغان
دستیابی به صلح برای اردوغان دستاوردی بزرگ خواهد بود. درگیری طولانی با پکک شکافهای سیاسی و فرهنگی عمیقی در ترکیه ایجاد کرده و توسعه اقتصادی مناطق کردنشین جنوب شرقی را به عقب رانده است. اردوغان ۷۱ ساله تاکنون در پشت پرده تحولات صلح باقی مانده بود، اما از دیدار نمایندگان با اوجالان استقبال کرد و آن را گامی در جهت حذف تروریسم دانست. منتقدان اما معتقدند بخشی از انگیزه او میتواند جلب حمایت کردها در انتخابات احتمالی زودهنگام یا تلاش برای تغییر قانون اساسی برای تمدید حکومتش پس از سال ۲۰۲۸ باشد.
تعادل شکننده میان طرفها
فرآیند صلح نیازمند تعادلی ظریف میان دولت، اوجالان، رهبری پکک در کوههای قندیل عراق و نیروهای همسو در شمال سوریه است. مکالمه ویدئویی اوجالان با فرماندهان پکک نشان داد او شخصاً تصمیم به انحلال این گروه گرفته و آن را ابتکار فردی خود دانسته است. فرماندهان حاضر بیاعتمادی نسبت به دولت داشتند، اما رهبری اوجالان را پذیرفتند.
تغییر اهداف پکک
از آغاز مبارزه مسلحانه در سال ۱۹۸۴، هدف پکک از تشکیل دولت مستقل کرد به مطالبه خودمختاری و حقوق بیشتر تغییر کرده است. فشارهای نظامی ترکیه در شمال عراق این گروه را در موضع ضعف قرار داده است. اوجالان که در سال ۱۹۹۹ محکوم شد، همچنان در زندان است و اهمیت او در روند صلح اخیراً برجستهتر شده است.
شرایط زندان و جایگاه تازه اوجالان
وکلای اوجالان گفتهاند شرایط زندان او بهبود یافته و مسئولان با احترام بیشتری با او رفتار میکنند. او میتواند با دیگر زندانیان معاشرت کند، کتاب بخواند و تلویزیون تماشا کند. اهمیت او حتی از سوی منتقدان دیرینه مانند دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی، پذیرفته شده است. باغچلی اوجالان را چهرهای ضروری برای تحقق هدف «ترکیهای عاری از تروریسم» دانسته و حتی اعلام کرده حاضر است شخصاً با او دیدار کند.
تردیدها درباره اراده دولت
با وجود این تحولات، تردیدها درباره نیت واقعی دولت باقی است. حزب دموکراسی و برابری خلقها، سومین حزب بزرگ پارلمان و طرفدار کردها، بارها با اوجالان دیدار کرده است. اما بسیاری از حامیان این حزب نسبت به تمایل اردوغان برای اجرای اصلاحات مورد نظر اوجالان مشکوکاند.
اهمیت اوجالان حتی از سوی منتقدان دیرینهاش نیز پذیرفته شده است. دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی و متحد اردوغان، که سالها از مخالفان سرسخت اوجالان بود، اخیراً او را چهرهای ضروری برای تحقق هدف «ترکیهای عاری از تروریسم» توصیف کرده است. او حتی گفته حاضر است شخصاً به زندان امرالی برود و با اوجالان دیدار کند.
گامهای احتمالی آینده
منابع نزدیک به دولت ترکیه گفتهاند آنکارا در حال تدوین قانونی است که به هزاران نیروی پکک و غیرنظامیان اجازه میدهد از مخفیگاههایشان در شمال عراق به خانههایشان در ترکیه بازگردند. اگر این قانون تصویب شود، میتواند گامی عملی در مسیر صلح باشد. منابع نزدیک به دولت ترکیه گفتهاند آنکارا در حال تدوین قانونی است که به هزاران نیروی پکک و غیرنظامیان اجازه میدهد از مخفیگاههایشان در شمال عراق به خانههایشان در ترکیه بازگردند. اگر این قانون تصویب شود، میتواند گامی عملی در مسیر صلح باشد.