ستاره صبح، فائزه صدر: بامداد یکشنبه گروه‌های مسلح مخالف بشار اسد با استفاده از خلاء عدم نیروهای ارتش، وارد دمشق شدند و کنترل پایتخت سوریه را به دست گرفتند. بشار اسد، دقایقی قبل از اشغال فرودگاه دمشق را به مقصد نامعلومی ترک کرد، اما ساعاتی بعد گزارشی از ناپدید شدن هواپیمایی در نزدیکی حمص مخابره شد. از آن پس رسانه‌های عربی مدعی شدند که هواپیمای حامل رئیس‌جمهور پیشین سوریه هدف قرار گرفته و منهدم شده است. اگر چه سقوط دولت اسد در ادامه تنش 14 ماه گذشته خاورمیانه رخ داد، اما می‌توان این تحول را با توجه به چند سناریو مختلف از جمله سناریوی داخلی و اجتماعی سوریه مورد بررسی قرار داد. ستاره صبح پس از وقایع 7 اکتبر 2023 با انتشار مطالب متعددی، پیامد درگیری منطقه، از غزه تا سوریه و سپس ایران را پیش بینی و نسبت به آن هشدار داده بود. گزارشی که در ادامه می‌خوانید نیز در ادامه سلسله تولیدات محتوایی ستاره صبح در 14 ماه گذشته است که با نگاهی کارشناسی به اتفاقات منطقه به رشته تحریر درآمده است.
قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین در رابطه با آنچه در سوریه رخ داد گفت: دولت سوریه، حکومت اقلیت بر اکثریت بود، از این رو دولت دچار بحران شده بود. فساد از جمله مشکلاتی است که حکومت‌های موروثی با آن درگیرند و کشورهایی که چنین حاکمانی دارند از توسعه جا می‌مانند و سطح نارضایتی اجتماعی در این جوامع بالا است.
وی با اشاره به نقش روسیه و ایران در حفظ حکومت بشار اسد یاد آور شد: اگر کمک روسیه نبود، ایران به تنهایی نمی‌توانست در درگیری‌های پیشین سوریه در سال‌های 2011 تا 2017 حکومت اسد را حفظ کند. اما این بار با توجه به اینکه در تحولات سوریه، پای اسرائیل در میان بود، روسیه نمی‌خواست اقدامی انجام بدهد که به نارضایتی اسرائیل ختم شود و او را در جبهه دیگری با غرب درگیر کند.
محبعلی افزود: حکومت بشار اسد پیش از این با حمایت ایران و روسیه از خطر سقوط نجات پیدا کرد و در شرایطی که روسیه و ایران هر دو درگیر مشکلات خود بودند، بعید بود این بار اسد بتواند با دست خالی، بدون حمایت خارجی و با وجود قدرت نظامی مخالفان؛ حکومتش را نگه دارد.
وی گفت: بشار اسد از سال 2017 تا سال 2024 فرصت داشت تا با مخالفانش مذاکره کند. و در صورت اصلاحاتی ایجاد کند اما تعلل کرد و با این کار باعث شد نارضایتی گسترده سوری‌ها از حکومت، سوریه را درگیر سرنوشتی مبهم کند.
دیپلماتی پیشین وزارت امور خارجه گفت: اگر چه رفتار نیروهای مخالف حکومت سابق سوریه با قبل تفاوت دارد، اما به هیچ وجه نمی‌توان پیش بینی از آینده سیاسی سوریه داشت. مشخص نیست این گروه‌ها روند دموکراتیک کشور داری را بپذیرند یا اقدامات وحشت افزایی را که در کارنامه دارند از سر بگیرند؟!
قاسم محبعلی با تاکید بر احتمال وقوع جنگ‌های داخلی در سوریه تاکید کرد: گروه‌های مسلح مخالف بشار اسد در مسائل سیاسی و مذهبی اختلاف نظر دارند و اگر این اختلافات به درگیری‌های داخلی بیانجامد امکان تجزیه سوریه وجود دارد.
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل منطقه در رابطه با تحولات سوریه گفت: هدف اصلی حامیان اسرائیل از انتقال تنش به سوریه، سقوط رژیم بشار اسد و مختل شدن دسترسی ایران به لبنان بود. این اتفاقات مرحله به مرحله انجام شد و پیش زمینه قبلی داشت.
وی افزود: طرحی با مشارکت بازیگران فرا منطقه‌ای منفعل کردن ایران در منطقه را دنبال می‌کند. بعید نیست که روس‌ها در این برنامه ریزی دخیل باشند، شاید روسیه در ازای گرفتن امتیازی از غرب، سوریه را معامله کرده است.
بیگدلی گفت: همانطور که می‌بینیم در شرایطی که سرتاسر خاک سوریه به طور زمینی و هوایی در دسترس گروه‌های مخالف، ترکیه و اسرائیل بود، تنها مناطقی که منافع روس‌ها را تأمین می‌کرد از جمله بندر طرطوس، از حملات مصون مانده است.
این کارشناس سیاسی اظهار کرد: به نظر می‌رسد میان آمریکا، اسرائیل، ترکیه و حتی روسیه نوعی هماهنگی انجام گرفته و عملیات سقوط اسد توسط این چهار بازیگر خارجی به اجرا در آمده است.
وی در ادامه اضافه کرد: منطقه در حال پوست اندازی است. اگر بخواهیم جایگاه و سطح نفوذ ایران را به ویژه نسبت به یک سال گذشته، بررسی کنیم ایران در منطقه تضعیف شده و نتوانست نقش چندانی در تحولات سوریه ایفا کند. علی بیگدلی در پایان خاطرنشان کرد: مجموعه تحولات منطقه و جهان باعث شد تا جمهوری اسلامی در وضعیت انفعال سیاسی قرار بگیرد. در شرایط کنونی ایران باید به دنبال فضایی باشد تا بخشی از مشکلات با غرب را از طریق گفت‌وگو حل کنیم.
سید معروف صمدی، کارشناس سیاسی در تشریح آنچه در سوریه می‌گذرد به ستاره صبح گفت: پیش بینی می‌شد که به دنبال درگیری‌های اخیر دولت سوریه سقوط خواهد کرد، زیرا بشار اسد که در مرحله قبل توسط ایران و روسیه نجات پیدا کرده بود، نه تنها تغییری در سیاست‌ها نسبت به مردم ایجاد نکرد، بلکه حتی نسبت به قبل سرسخت‌تر شد و با ملت سوریه بد کرد. رفتار اسد با مردم به ویژه با منتقدان و مخالفینش بیش از پیش ناجوانمردانه شده بود.
وی افزود: اگر چه بسیاری سکوت کرده بودند اما از مدت‌ها پیش این پیش بینی وجود داشت که نارضایتی سوری‌ها از اسد به این مرحله بیانجامد اما حوادث منطقه و ماجرای فلسطینیان، جنگ غزه و درگیری‌ها در جنوب لبنان این سقوط را به تأخیر انداخته بود.
صمدی با اشاره به مشکلات داخلی حاکمیت بشار اسد گفت: هر حکومتی باید بهترین رفتار و سیاست‌گذاری را در داخل و برای مردم خود داشته باشد در این صورت هیچ قدرتی نمی‌تواند به او صدمه بزند.
وی افزود: اگر چه نمی‌توان سناریوهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای تضعیف و کنار گذاشتن بشار اسد را نادیده گرفت اما ریشه سقوط اسد در داخل سوریه بود. سیاست‌های دولت سوریه و رفتار شخص بشار اسد سرنوشت سوریه را به این نقطه رساند.
سید معروف صمدی در پایان سخنان خود یادآور شد: بشار اسد سال‌ها با حمایت‌های خارجی در قدرت باقیمانده بود و طبیعی بود در شرایطی که روسیه در باتلاق اوکراین گرفتار شده، ایران هم درگیر تنش با اسرائیل است و حزب الله لبنان نیز در جنگ ب اسرائیل تضعیف شده؛ سوریه حامیان خارجی خود را از دست بدهد. اگر بشار اسد حمایت مردم خود را داشت سقوط نمی‌کرد.