30 مارس 2023
نیکولا میکوویچ تحلیلگر سیاسی اهل صربستان
تارنمای آسیاتایمز
برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی
[email protected]
تنش‌ها بین آذربایجان و ارمنستان تهدیدی برای بی‌ثباتی قفقاز جنوبی است و این نگرانی وجود دارد که ایران به یک درگیری منطقه‌ای کشیده شود. اما آیا ایران واقعاً آماده حمله به همسایه خود با اکثریت شیعه برای محافظت از ارمنستان است، یا اقدامات نظامی اخیر چیزی بیش از جنجال نیست؟
در حالی که ارتش آذربایجان به تصرف بخش‌هایی از قره‌باغ کوهستانی - که در سطح بین‌المللی به‌عنوان بخشی از آذربایجان شناخته می‌شود ادامه می‌دهد، رهبران این کشور جمهوری اسلامی ایران را به جمع‌آوری نیرو در مرز شمال غربی در نزدیکی منطقه هم جوار نخجوان متهم می‌کنند. در مقابل، نیروی قدس سپاه پاسداران گزارش داده که پایگاه‌های این نیرو در نزدیکی مرز ارمنستان و آذربایجان برای حمله احتمالی در آماده باش هستند.
. تحرکات لجستیکی ارتش آذربایجان نگرانی‌هایی را در ایران ایجاد کرده است مبنی بر این که عملیاتی علیه ارمنستان قریب الوقوع است و به همین منظور سردار سرتیپ محمد پاکپور در سوم فروردین (24 مارس) از این منطقه بازدید کرد. حتی گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه نیروهای سپاه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی ایران که اکثریت جمعیت آن را آذری‌ها تشکیل می‌دهند، دستور آمادگی کامل رزمی داده شده‌اند. اما با وجود افزایش اخیر تنش‌ها، وضعیت کنونی در قفقاز جنوبی همچنان قابل کنترل است و محاسبات ایران حداقل فعلاً بیشتر استراتژیک است تا تاکتیکی.
به نظر می‌رسد ایران مصمم به جلوگیری از حمله احتمالی آذربایجان به جنوب ارمنستان است، اگرچه هنوز مشخص نیست که تا چه حد ممکن است برای جلوگیری از چنین سناریویی پیش برود.
آذربایجان از مناقشه قره باغ کوهستانی به عنوان راهی برای تحت فشار قرار دادن ارمنستان برای ساخت بخش خود از کریدور نخجوان مسیر زمینی که آذربایجان اصلی را از طریق استان سیونیک در جنوب ارمنستان به نخجوان متصل می‌سازد استفاده می‌کند. اگر این کریدور تحت شرایط باکو ساخته شود، عملاً راه ایران را با ارمنستان قطع خواهد کرد، چیزی که علیرضا منادی، نماینده شهر تبریز در مجلس گفت: تهران «اجازه آن را نخواهد داد».
سپاه پاسداران در کانال‌های رسمی تلگرام خود، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان را به دلیل «اقدامات خصمانه علیه ارمنستان» تهدید کرد. به نظر می‌رسد ایران مصمم به جلوگیری از حمله احتمالی آذربایجان به جنوب ارمنستان است، اگرچه هنوز مشخص نیست که تا چه حد ممکن است برای جلوگیری از چنین سناریویی پیش رود. دلیل نگرانی ایران ساده است: کنترل آذربایجان بر ارمنستان جنوبی مواضع تهران را در قفقاز جنوبی به خطر می‌اندازد و تهدیدی برای خود جمهوری اسلامی به شمار می‌رود. در شمال، ایران کاملاً در محاصره کشورهای ترک خواهد بود و تهران از نزدیکی آذربایجان به اسرائیل نگران است.
. آذربایجان هم اکنون در حال تقویت روابط نظامی و اطلاعاتی خود با اسرائیل است. انتظار می‌رود تهران با هدف نشان دادن اینکه تمامیت ارضی ارمنستان خط قرمز ایران است به نمایش نیروی نظامی خود در منطقه ادامه دهد.
زمان ممکن است به نفع ایران باشد، زیرا تنها حادثه مهم اخیر در قره باغ کوهستانی جایی که نیروهای آذربایجان " اقدامات فوری " را برای متوقف ساختن ساخت جاده‌ای برای دور زدن کریدور لاچین - تنها جاده‌ای که ارمنستان را به قره باغ کوهستانی متصل می‌کند – اتخاذ کردند.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد دیپلماسی بهترین راه باشد. در 20 اسفند (11 مارس) وزارت خارجه آذربایجان سفیر ایران در باکو را در اعتراض به حضور هواپیمای جنگی ایران بر فراز منطقه مورد مناقشه احضار کرد. در اوایل سال جاری، آذربایجان سفارت خود را در تهران بست و کارکنان و خانواده‌هایشان را پس از حمله یک فرد مسلح به نمایندگی دیپلماتیک که منجر به کشته شدن رئیس امنیت و زخمی شدن دو نگهبان شد، تخلیه کرد. بنابراین روابط دیپلماتیک بین دو همسایه همچنان متشنج است.
اکنون سؤال این است که آیا دیپلماسی برای عقب نشینی همه طرف‌ها از پرتگاه کافی است یا خیر؟ آذربایجان درگیر شدن با آذربایجانی‌های ساکن ایران را ابزاری علیه جمهوری اسلامی می‌داند . در آبان ماه 1401 نوامبر 2022، علی اف تاکید کرد که آذربایجان "هر کاری را برای حفاظت از حقوق، آزادی‌ها و امنیت آذربایجانی‌های مقیم خارج از کشور از جمله آذربایجانی‌های ایران انجام خواهد داد." بیانیه او پیامی مستقیم به جمهوری اسلامی بود که باکو اهرم قابل توجهی در ایران و بر علیه تهران دارد. ایران نیز به نوبه خود می‌تواند از عامل شیعه بودن اتباع جمهوری آذربایجان به عنوان برگ برنده خود در برابر آذربایجان استفاده کند.
با این حال، اگر ایران تصمیم بگیرد به هر بهانه‌ای به آذربایجان مورد حمایت اسرائیل حمله کند، در خطر رویارویی آشکار با کشوری است که نه تنها از سوی اسرائیل، بلکه از سوی ترکیه، عضو ناتو نیز به شدت مورد حمایت قرار خواهد گرفت.
بنابراین، سیاست‌گذاران در تهران باید قبل از هر اقدامی در قفقاز جنوبی بهترین تصمیم را بگیرند.