بحران‌های محیط زیستی در ایران مانند کلافی درهم‌تنیده شده و ممکن است در پی آن مهاجرت اقلیمی افزایش یابد. به گزارش تجارت‌نیوز، تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی، ایران را با بحران‌های محیط زیستی ازجمله بحران آب، فرونشست، آلودگی هوا و … مواجه کرده است. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سال 2022 خود، پنج خطر اصلی و مهم برای ایران برشمرد که دو مورد از آن، بحران منابع طبیعی و از دست دادن تنوع زیستی و فروپاشی اکوسیستم بود. ایران ازنظر جغرافیایی در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. در حال حاضر بنا بر داده‌های مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور، میزان بارندگی در کشور به حدود 220 میلی‌متر رسیده که نسبت به سال‌های قبل کاهش داشته است. آن‌طور که در سالنامه مهاجرت 1401 عنوان شده، از میان 40 نوع بلایای طبیعی در نقاط مختلف جهان، 31 نوع بلایای طبیعی در ایران شناسایی شده است.
خطر نابودی 70 درصد از زمین‌های کشاورزی
رصدخانه مهاجرت ایران در گزارش سالانه خود نوشت: «کمبود آب که تعدادی از کشورها ازجمله ایران، عراق و یمن را در سال 2021 تحت تأثیر قرار داده، دسترسی به منابع موردنیاز برای تولید را محدود می‌کند؛ بنابراین با تشدید بحران تنش آبی و افزایش قیمت مواد غذایی، ممکن است ایران 70 درصد از زمین‌های کشاورزی خود را از دست دهد. درنتیجه این تنش آبی، میلیون‌ها نفر مجبور به مهاجرت خواهند شد، زیرا فلات ایران به دلیل خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش آب‌های زیرزمینی غیرقابل‌سکونت خواهد شد.» رصدخانه مهاجرت پیش‌بینی کرده که با توجه به شکنندگی محیط‌زیست ایران و آسیب‌پذیری آن در برابر بحران‌های محیط زیستی و اقلیمی، مهاجرت نه‌تنها به شهرهای پرازدحام، بلکه در سال‌های آینده به سایر کشورها نیز افزایش یابد. بنابر داده‌های سالنامه مهاجرت 1401، عمده‌ترین خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید یک ساله در قسمت‌هایی از استان‌های غرب، جنوب غرب تا جنوب شرق و استان‌های کویری واقع در فلات مرکزی ایران بوده است. گفتنی است عمده‌ترین پهنه‌های خشکسالی یک ساله به ترتیب در استان‌های ایلام، خوزستان، قم، کرمانشاه و همدان رخ داد.
پیامد دخالت‌های انسانی در محیط‌زیست
در کنار مواردی که گفته شد، دخالت‌های انسانی مانند سدسازی‌های غیراصولی و اجرای پروژه‌های انتقال آب نیز ضربه دیگری بر پیکره محیط‌زیست ایران وارد کرد. به دنبال آن برداشت از آب‌های زیرزمینی افزایش پیدا کرد و کم‌کم ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی نیز به مرحله هشدار رسید. برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، کشور را با بحران فرونشست مواجه کرده است. مجموع موارد بالا، منجر به مهاجرت اقلیمی از سوی برخی از مردم می‌شود. خشکسالی، بخشی از زمین‌های کشاورزی را از بین برده است. ضمن این‌که ساکنان برخی از شهرها حتی با مشکلات تأمین آب آشامیدنی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کدام استان‌ها بیشترین نرخ مهاجرت داخلی را دارند؟
رصدخانه مهاجرت با بررسی وضعیت بحران‌های محیط زیستی ایران، به مهاجرت اقلیمی در کشور پرداخته است. بر اساس گزارش این موسسه و بررسی مرکز آمار ایران، جابه‌جایی جمعیت در دهه اخیر در کشور تا حدودی با نقشه خشکسالی و مصرف بی‌رویه آب‌های تجدید پذیر تطابق دارد. داده‌های مرکز آمار (سال 95) نشان می‌دهد که استان‌های خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، کرمانشاه، لرستان و خوزستان با خالص مهاجرتی منفی مواجه بودند. آن‌طور که این آمار نشان می‌دهد اغلب استان‌های مهاجر فرست جز مناطقی هستند که درگیر بحران آب هستند. ضمن این‌که سطح بارندگی این استان‌ها نسبت به میانگین 50 سال قبل تراز منفی داشته است. برای مثال می‌توان به استان خوزستان اشاره داشت که نخستین استان با بیشترین نرخ مهاجرفرستی (خالص مهاجرتی 78 هزار و 361 نفر) در فاصله سال‌های 1390 تا 1395 بود. استان خوزستان رتبه نخست آلودگی هوا، رتبه دوم حاشیه‌نشینی با 850 هزار حاشیه‌نشین، رتبه دوم بیکاری، رتبه سوم جمعیت زیر خط فقر را دارد. همه این عوامل بر تشدید مهاجرت این استان دامن می‌زند. به‌ویژه این‌که وضعیت اقلیمی استان خوزستان نامطلوب است، زیرا رودهای کارون، کرخه و دز که منشأ شکل‌گیری شهرهای خوزستان هستند، 30-40 سال است که لایه‌روبی نشده‌اند و در بستر آن‌ها ساخت‌وساز انجام می‌شود. استان سیستان‌وبلوچستان نیز با خالص مهاجرت منفی 29 هزار و 267 نفر در فاصله سال‌های 1390 تا 1395 به‌عنوان پنجمین استان مهاجر فرست کشور شناخته می‌شود. این استان نیز درگیر مشکلت ناشی از خشکسالی و تغییرات اقلیمی است. حالا باید دید که آیا با این شرایط اقلیمی، سیاست‌های کلان تغییری می‌کند یا خیر؟