جهش ارزی
پس از جهش ارزی در ابتدای دهه 1390، تا سال 1396 متوسط رشد سالانه نرخ ارز در سطحی پایین‌تر از دهه 1370 قرار داشت و برابر 6 درصد بوده است. علاوه بر صادرات نفتی، مداخلات و نرخ بالای سود سپرده بانکی از سال 1393 تا 1396 تأثیر به سزایی در شکل‌گیری این نرخ رشد داشتند فروش ارز بانک مرکزی تحت سرفصل مداخله در بازه 1393 - 1396 برابر 35 میلیارد دلار بوده است.
آغاز رشد نرخ ارز از سال 97
از سال 1392 تا 1396 نرخ رسمی فروش ارز به واردات مبادله‌ای در حاشیه نرخ غیررسمی با اختلاف حدود 15 درصدی افزایش یافت. در سال 1397 نرخ غیررسمی ارز با بیش‌ترین جهش در طول تاریخ ریال از متوسط 4000 تومان در سال 1396 به مقدار متوسط 10300 تومان در سال 1397 رسید. از سال 1397 تا پاییز 1401 نرخ غیررسمی ارز به‌طور متوسط سالانه 37 درصد رشد داشته است.
رابطه نرخ ارز با برجام
گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس حاکی است، متوسط ماهانه نرخ غیررسمی از 5 هزار تومان از فروردین سال 1397 به حدود 36 هزار تومان در آذر 1401 رسید. به دلیل کاهش شدید ارزش صادرات نفتی و دیگر اقلام صادراتی عمده در سال 1399 (همه گیری کووید 19 نرخ ماهانه بالاتر از خط روند قرار گرفت) با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ایالات‌متحده و افزایش فضای نا اطمینانی ناشی از احتمال پیروزی جمهوری خواهان و تشدید جنگ اقتصادی این نرخ به کانال 30 هزار تومان رسید. با مشخص شدن نتیجه انتخابات و بالا رفتن احتمال توافقات برای کاهش تحریم‌ها این نرخ به خط روند همگرا شد. به دنبال افزایش صادرات نفتی از 21 میلیارد دلار در سال 1399 به 39 میلیارد دلار در سال 1400، نرخ غیررسمی نزدیک به خط روند افزایش‌یافته است و این وضعیت در سال 1401 نیز ادامه یافته است. لازم به ذکر است که در دو مقطع زمستان 1400 و تابستان 1401 به دلیل علامت دهی اخبار مبنی بر نزدیک‌تر شدن به بازگشت به توافق برجام نرخ ارز پایین‌تر از خط روند قرارگرفته است.
افزایش درآمدهای نفتی
از اوایل سال 1400 واگرایی بین ارز غیررسمی و نیمایی آغاز شد که تا آذرماه 1401 ادامه داشته است. این واگرایی به دلیل افزایش عرضه ارزهای نفتی رخ‌داده است چراکه صادرات نفتی با حدود 50 درصد افزایش از 21 میلیارد دلار در سال 1399 به 39 میلیارد در سال 1400 رسید.
افزایش تقاضای روزانه ارز در پاییز
در پاییز 1401، بررسی روند روزانه نرخ ارز در بازار غیررسمی تهران و بازار متشکل (توافقی) نشان می‌دهد که نرخ توافقی به صورت کاملاً منفعلانه در حاشیه متوسط 2 هزار تومان پایین‌تر از نرخ غیررسمی به فروش می‌رسد. به دلیل جذابیت در اختلاف قیمت اسکناس در دو بازار متشکل و غیررسمی تقاضای اسکناس از بازار متشکل افزایش داشته است به طوری که میزان فروش روزانه در بازار از حدود 12 میلیون دلار در شهریور امسال به 25 میلیون دلار در پایان آذر رسیده است.
با توجه به میزان فروش روزانه بازار متشکل پیش‌بینی می‌شود که مجموع فروش اسکناس در صرافی‌ها در نه‌ماهه سال جاری بین 3.5 تا 4.5 میلیارد دلار باشد.
خروج 10 میلیارد دلار ارز از فرآیندهای رسمی
در گزارش ارزی کمیسیون اقتصادی مجلس آمده است، تعدد نرخ‌های رسمی و فاصله معنادار با بازار غیررسمی، اتکا خطرناک سیاست‌گذار به آمار گمراه‌کننده مازاد عرضه در سامانه نیما، عدم پذیرش واقعیت افزایش نرخ ارز متناسب با واقعیت‌های اقتصادی، خروج 10 میلیارد دلار ارز به صورت اسکناس و حواله از فرآیندهای رسمی با ادامه رویه فعلی اهم مسائلی است که تحت شعاع نگاه کوتاه مدت تصمیم گیران در حوزه ارزی قرارگرفته است.
لازم به ذکر است که (در ابتدای دی‌ماه) میزان فروش روزانه اسکناس به بیش از 20 میلیون دلار رسیده که با در نظر گرفتن مداخلات احتمالی در بازار غیررسمی به معنی فروش بیش از 7 میلیارد دلار اسکناس خواهد بود.
با توجه به حجم معاملات بازار متشکل به‌طور تقریبی می‌توان گفت که در 9 ماهه سال جاری قریب به 3 میلیارد دلار (مشخصاً) صرف ارز سایر (سهمیه 2000 دلاری به ازای کارت ملی) شده است.
3 میلیارد دلار ارز سهمیه‌ای در سه ماه اول امسال
از سوی دیگر ارز مسافری قابل‌توجهی در سه ماه اول سال که ارز سایر وجود نداشت، تخصیص داده‌شده است، با فرض فروش ارز سایر به میزان 3 میلیارد دلار از ابتدای سال تا آذرماه حدود بیش از 150 هزار نفر با ارائه کارت ملی اقدام به خرید ارز تحت سرفصل سایر کرده‌اند. در این بین مشاهدات میدانی تأیید می‌کرد که نقش اجاره کارت ملی و سوءاستفاده از کد ملی افراد در ایجاد تقاضای کاذب باهدف سفته‌بازی نقش جدی داشته است. از طرفی تا اوایل آذرماه سال جاری، روزانه 100 هزار دلار اسکناس به متقاضیان سفر به خارج از کشور با نرخ 29،100 تومان ارائه می‌شد که مصداق دادن 180 میلیارد تومان یارانه به مسافرت‌های خارجی دهک‌های بالای درآمدی جامعه و بی‌عدالتی بود که پس از طرح آن در جلسه کمیسیون اقتصادی مجلس با رئیس‌کل سابق بانک مرکزی این نرخ ترجیحی مسافری در دستور حذف قرارگرفته است.
برگرفته از تجارت نیوز