افزایش ۱۱۰ درصدی مرگ‌های مرتبط
با آلودگی هوا در تهران
تغییرات زیست‌محیطی و اکولوژیکی و خطرات عمده ناشی از آلودگی ذرات معلق، ازجمله عوامل خطر اصلی محیطی و دارای تأثیرات عمده بر وضعیت سلامت ایرانیان و افزایش بار بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا طی دهه‌های گذشته بوده است. به گفته دکتر ملک‌زاده، محقق ارشد مطالعه حاضر، در سال ۲۰۱۹، آلودگی ذرات معلق، پنجمین عامل از دست رفتن عمر به علت ناتوانی ناشی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا (۱۳۸ هزار سال) و مرگ‌های ناشی از آن (۵ هزار مرگ) در استان تهران به‌عنوان استانی با جمعیت زیاد بوده است. سهم ذرات معلق محیطی در از دست رفتن عمر به علت ناتوانی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا در استان تهران طی 30 سال گذشته، ۴۶.۷ درصد و ۱۱۰ درصد افزایش داشته‌اند. طبق برآوردهای مطالعه بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، بیماری‌های مزمن کلیوی، بیماری‌های مزمن تنفسی، عفونت‌های تنفسی و سرطان‌ها ازجمله بیماری‌های مهم مرتبط با افزایش آلودگی هوا در استان تهران هستند.
افزایش سن امید به زندگی در ایران به ۷۸ سال
به گفته دکتر رضا ملک‌زاده، استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، ازجمله مهم‌ترین دستاوردهای توسعه مراقبت‌های بهداشتی در ایران، افزایش سن امید به زندگی از بدو تولد در هر دو جنس - تطبیق یافته با الگوهای استانی و جنسیت - از ۶۹ سال در ۱۳۷۰ به ۷۸ سال در حال حاضر است. سن امید به زندگی در زنان ایران (۷۹.۶ سال) بیشتر از مردان (۷۶.۱) است.
کاهش پیوسته نرخ باروری
باوجود دستاوردهای چشمگیر ایران در برخی حوزه‌های مهم نظام سلامت به‌ویژه کنترل بار بیماری‌های واگیر، کشور با چندین تهدید بهداشتی مواجه است. بر اساس نتایج مطالعه انجام شده، طی سه دهه گذشته، جمعیت ایران از ۵۸.۵ میلیون در ۱۳۶۹ به ۸۴.۳ میلیون نفر در ۱۳۹۸ رسیده، اما این کشور در حال حاضر با چالش «کاهش پیوسته نرخ باروری و پیری جمعیت در آینده» روبه‌روست. به گفته دکتر فرشاد فرزادفر، نویسنده اصلی مطالعه، ایران، قبل از وقوع جنگ تحمیلی، کاهش نرخ باروری را تحت تأثیر سیاست «کاهش فرزندآوری» تجربه کرده است؛ اما پس از پایان جنگ و در طول سه دهه گذشته، مجدداً سیاست «فرزندآوری بیشتر» را موردحمایت قرار داده است؛ باوجوداین حمایت‌ها، نرخ باروری کلی در ایران طی سه دهه گذشته، به‌طور پیوسته با کاهش مواجه بوده و از ۴.۲ به ۱.۸ تولد به ازای هر زن رسیده است و این امر منجر به نگرانی از پیری جمعیت در آینده شده است.
۳۷ درصد مرگ‌های زودرس ایران، ناشی
از چهار بیماری اصلی
اما یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های پیش روی نظام سلامت ایران در زمینه بیماری‌های غیر واگیر، مرگ‌های زودرس زیر ۷۰ سال و خیلی زودرس زیر ۵۰ سال است. دکتر ملک‌زاده دراین‌باره گفت: شمار مرگ‌های زودرس (۳۰ تا ۷۰ سال) به دلیل چهار بیماری غیر واگیر اصلی (سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی و دیابت) از حدود ۶۷ هزار (۵۳ درصد مرگ‌های ناشی از کل بیماری‌های غیر واگیر در همه سنین) در سال ۱۳۶۹ به ۱۰۱ هزار مورد (۳۷ درصد) در سال ۱۳۹۸ رسیده که نشان می‌دهد اگرچه مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری‌های غیر واگیر در نسبت کلی با کاهش مواجه بوده، اما تعداد آن‌ها افزایش یافته است. بیماری‌های قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی، بالاترین رتبه را در بین علل مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری غیر واگیر در ایران دارند و عامل ۵۵ درصد مرگ‌های زودرس در سال ۱۳۹۸ بوده‌اند.
تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر مرگ‌ومیر ایرانیان
نظام سلامت ایران در طول 30 سال گذشته همچنین تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی آمریکا و متحدانش بوده است. تحریم‌های سال ۲۰۱۱ بیشترین تأثیر را بر سلامت ایرانیان، به‌ویژه مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر داشته است. به اذعان محققان حاضر در مطالعه، یافته‌ها نشان می‌دهد مرگ‌ومیرهای ناشی از بیماری‌های غیر واگیر طی پنج سال پس از آغاز تحریم‌ها شیب کاهشی کمتری نسبت به دوره‌های قبل آن داشته است. این تحریم‌ها منابع دارویی و غیر دارویی لازم برای خدمات مراقبت‌های بهداشتی را محدود کرده است. در میان بیماری‌های غیر واگیر، سرطان‌ها به دلیل کاهش دسترسی به مداخلات دارویی پیشرفته، بیشترین تأثیر را از تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پذیرفته‌اند. تحریم‌ها اگرچه به‌طور مستقیم شامل کالاهای بهداشتی و پزشکی نمی‌شوند، اما تأثیر آن‌ها بر تراکنش‌های مالی خدمات و محصولات، پیامدهای نامطلوبی برای سلامت ایرانیان داشته است.