دکتر هادی خسروشاهیان
تحلیلگر و کارشناس مسائل بین الملل
روسیه در صحنه عملیاتی دچار نوعی اختلال در تصمیم گیری بوده است. به نظر می رسد روس ها مقاومت در اوکراین را دست کم گرفته بودند و تصور نمی کردند واکنش جامعه بین المللی اینچنین سخت و همه جانبه بوده باشد روس ها اشتباهات تاکتیکی داشتند ، به این دلیل که ادراکات آن ها با مفروضاتی نادرست شکل گرفته بود.آنها به لحاظ لجستیک و فرماندهی در میدان انتظار وقوع چنین تحولاتی را نداشتند. با وجود همه این اتفاقات نکات مطرح این است که نظام بین الملل در مقطع کنونی در وضعیتی خطیر قرار گرفته است. تصور نویسنده این است که قرار گرفتن کشور های دنیا در وضعیت مارپیچ تند بی ثباتی در نظام بین الملل، شرایطی را نمایان کرده است که انتخاب ها و گزینش های یک کشور برای پیشبرد منافع خود، منافع کشور دیگر را به طوری اصولی و بنیادین به خطر می اندازد و برعکس. این خود به چرخه باطل و تشدید کننده بی ثباتی منجر می شود. در دوران جنگ سرد وضعیت قدرت های بزرگ از جمله شوروی و آمریکا اگر چه وضعیتی مارپیچی بود اما حرکات در این مارپیچ کند، خوش خیم و قطعی بود و چنین حرکت هایی به بحران های عمده منجر نمی شد. بعد از جنگ سرد نیز این مارپیچ حالتی تند و حاد پیدا نکرد و اگر چه اقداماتی را در دنیا شاهد بودیم اما این اقدامات کم دامنه و کم شدت بودند. مثلا اجلاس بخارست در سال 2008 منجر به این شد که ناتو تعهد داد که اوکراین و گرجستان را به عضویت خود در آورد که واکنش حمله روس ها به گرجستان را در پی داشت. در سال 2007 نیز برنامه دولت بوش برای استقرار سیستم دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک مطرح شد و واکنش نقض قرارداد های مربوط به کنترل تسلیحات توسط روسیه بود. در سال 2014 انقلاب غرب گرایان در اوکراین به ثمر نشست و واکنش به تسخیر کریمه توسط روس ها بود. این وضعیت یادآور همان مارپیچ با حرکتی خوش خیم است ولی ناگهان دنیا با حمله روسیه به اوکراین وارد مارپیچ تند بی ثباتی شده است که می تواند تکانه های بزرگی را بر نظام بین الملل وارد کند. روس ها در حمله به اوکراین لطماتی جبران ناپذیر دیدند و اقتصاد آن ها به شدت تحت فشار است. کارکرد کارپیچ تند از روزی که جنگ شروع شده تا به امروز ادامه دارد. اگر غرب در ابتدا تصمیم به تحریم گرفت پاسخی که روسیه به آن ها داد آماده باش هسته ای بود. اگر تحریم ها وارد فاز هایی جدی تر و بلند دامنه شد واکنش روس ها تشدید حملات شهری و تبدیل کردن برخی از شهر های بزرگ اوکراین به سرزمین سوخته بود. بنابراین طرفین در وضعیتی قرار دارند که هر دو خود را به افزایش فشار متعهد می دانند. نکته مهم این است که برای اولین بار در نظام بین الملل شاهد حجم بزرگی از تحریم ها بر علیه یک قدرت بزرگ هستیم. این وضعیت در تاریخ روابط بین الملل سابقه ندارد از این رو ما وارد دنیای ناشناخته ای شده ایم که مشخص نیست انتهای آن چه خواهد بود. این مارپیچ تند به سرعت در حال حرکت به سمت جلو است که چنین وضعیتی می تواند شرایط دنیا را برای محقق کردن جنگی فراگیر و بزرگ آماده کند. تحریم ها روس ها را به مرحله ای می رساند که شاید در بحث هزینه-فایده متوجه شوند که مثلا حملات سایبری گسترده یا بستن خط لوله گاز به اروپا و یا تشدید حملات در اوکراین و استفاده از تجهیزاتی مخرب تر ارزش انجام دارد. با توجه به مدل نظام های سیاسی با افزایش سطح تخریب در اوکراین فشار زیادی بر نظام سیاسی این کشور وارد خواهد شد و ممکن است این نظام سیاسی نیز به عکس العمل وادار شود. تا اینجا آمریکا از ارائه برخی سلاح ها به اوکراین پرهیز کرده و یا ناتو را از درگیر شدن باز داشته است. اما هر آن احتمال تغییر در سیاست ها وجود دارد. انتهای این مارپیچ تند و خطرناک برای دنیا مشخص نیست.