هیئت تحریریه
30 ژانویه 2022
تارنمای پرس تی وی
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
«چندجانبه گرایی اقتصادی» و روابط گسترده‌تر با جهان به‌ویژه کشورهای همسایه، چشم‌انداز جدید سیاست خارجی ایران است.
چند دهه از روزهای آغازین انقلاب 1357 می‌گذرد که گرایش به شرق و غرب در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران تلقی نمی‌شد. ایران باوجودآنکه همچنان استقلال خود را حفظ کرده است، بیشتر به سمت شرق گرایش یافته است. گرایشی که پس از خروج ایالات‌متحده از برجام یا توافق هسته‌ای 2015 و سکوت شرکای غربی وی، روند روشن‌تری به خود گرفته است.
نشانه‌های اولیه این سیاست تقویت روابط با قدرت‌های شرقی و همسایگان، با سفر رئیس‌جمهور ایران به تاجیکستان نمایان شد که طی آن، روند ارتقای جایگاه ایران در سازمان همکاری شانگهای از عضویت ناظر به عضویت دائمی تغییر یافت. تغییرات به همین‌جا ختم نشد، بلکه به مذاکرات با روسیه و عربستان سعودی نیز انجامید.
وزیر امور خارجه ایران از اجرای قریب‌الوقوع توافق گسترده اقتصادی و امنیتی که در شهریورماه بین ایران و چین امضا شد، خبر داد. بر اساس این سند، چین نزدیک به 400 میلیارد دلار در طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها در ایران در ازای دریافت نفت با تخفیف برای بیش از دو دهه سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
جدا از همه‌گیری کرونا و کمپین فشار حداکثری ترامپ، ایران و چین روابط عادی داشته‌اند. چیزی که تغییر کرده این است که روابط یک زاویه استراتژیک یافته است.
پیش‌ازاین توافق، ایران و چین همکاری پروژه محوری داشته‌اند. این بدان معنا بود که مثلاً قراردادی منعقد می‌شد که چین مقدار مشخصی نفت را برای دو سال بعد در ازای ساخت جاده یا خط متروی تهران خریداری می‌کرد؛ اما اکنون فرق کرده و روابط در حال حاضر استراتژیک است. ما باید به روابط به‌عنوان روابط بلندمدت نگاه کنیم.
در جریان سفر سیدابراهیم رئیسی به مسکو، وی با ولادیمیر پوتین درباره چگونگی مقاومت ایران در طول 40 سال در برابر آمریکا صحبت کرد. رئیسی با اشاره به تشدید تقابل روسیه با آمریکا، گفت: «زمان آن رسیده است که قدرت آمریکایی‌ها را با هم‌افزایی فزاینده بین دو کشورمان به چالش بگیریم.»
بنابراین، با الگوبرداری از سند 25 ساله ایران و چین، ایران و روسیه توافقنامه تجاری و سرمایه گذاری دوجانبه مشابهی را برای 20 سال مورد بحث قرار دادند. این قرارداد بر انتقال فناوری، خرید تجهیزات نظامی و همچنین سرمایه گذاری روسیه در زیرساخت‌های انرژی ایران متمرکز خواهد شد. چین غول اقتصادی جهانی آینده است و روسیه غول نظامی بلوک شرق باقی می‌ماند. ...
رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین
رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین چندی پیش در شمال اقیانوس هند آغاز شد. این رزمایش که کمربند امنیتی دریایی 1400 (2022) نام داشت، سومین مجموعه‌ای ازاین‌دست بود که توسط این سه کشور انجام شد.
ایران و روسیه نیاز به یک توافق بلندمدت دارند. دلایل مختلفی ازجمله مرزهای مشترک، دریای خزر، آسیای مرکزی، مسائل مربوط به افغانستان و سایر موضوعات مربوط به منافع مشترک وجود دارد که یک معامله را تضمین می‌کند. ارسال کالا از طریق ایران زمان و مسافت ترانزیت کالا از روسیه و سایر کشورهای شمالی تا مناطق جنوبی مانند هند را بسیار کوتاه‌تر می‌کند. برای ایران، مهم‌تر از شراکت اقتصادی با روسیه، اتحاد نظامی و اطلاعاتی است.
هیچ معامله‌ای به‌صورت علنی امضا نشده است
بهبود روابط با همسایگان، اولویت اصلی سیاست خارجی رئیس‌جمهور ایران است. اولین گام در جهت کاهش فشار تحریم‌ها، عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای بود که نشانه بسیار خوبی بود زیرا این سازمان مهم‌ترین فروشنده و همچنین خریدار انرژی در جهان است. 42 درصد از جمعیت جهان به سازمان همکاری شانگهای تعلق دارند.
روابط همسایگی بدون حاشیه نبوده و ایران هنوز بدهی‌های معوقی از سمت همسایگان برای وصول دارد. ایران تا به امروز توانسته است با عراق در مورد وصول بدهی و حل مشکل بدهی با ترکمنستان به توافق برسد و وارد فصل جدیدی از تعاملات با کشورهای منطقه ازجمله عمان، قطر و کویت شود. همچنین وارد همکاری با امارات و مذاکره برای ازسرگیری مذاکرات با عربستان و رساندن آن به سطح جدیدی شده است. این مشارکت‌های بلندمدت ماهیت مفیدی دارند؛ اما بستگی به این دارد که دو طرف چگونه آن را درک کنند و چقدر بین آن‌ها تفاهم وجود داشته باشد. وقتی دو کشور به روابط خود نگاهی استراتژیک دارند، به یک برنامه بلندمدت نیاز دارند. در غیر این صورت، بخش استراتژیک محقق نمی‌شود. توافق 25 ساله با ایران نشان می‌دهد که چین در کنار عربستان، امارات و مصر، تهران را در معادلات منطقه‌ای برتر می‌داند.
این نشان می‌دهد که چین برای تنظیم روابط با ایران اهمیت زیادی قائل است. ما می‌دانیم که چین بیشتر نفت خود را از منطقه خلیج‌فارس خریداری می‌کند؛ بنابراین امنیت منطقه برای پکن مهم است.
گسترش روابط با کشورهای مختلف می‌تواند از فشاری که آمریکا بر ایران وارد می‌کند بکاهد و همچنین به ایران در خنثی‌سازی تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا کمک کند. البته هنوز نمی‌دانیم این اقدامات دقیقاً چگونه می‌تواند تحریم‌ها را لغو کند؛ اما آنچه واضح است این است که گسترش روابط با قدرت‌های نوظهور به ایران کمک می‌کند تا اثربخشی تحریم‌ها را کاهش دهد.
ایران دارای پتانسیل اقتصادی گسترده‌ای در بخش‌های انرژی، تجارت، کشاورزی، صنعت و فناوری است. این امر باعث ایجاد روابط سودمند دوجانبه و چندجانبه با کشورهای مختلف می‌شود. برخی کشورهای غربی منتقد این سیاست هستند و از یک‌جانبه‌گرایی حمایت می‌کنند؛ اما واقعیت این است که جهان در حال تغییر است.
قرار گرفتن ایران در کریدور شمال-جنوب می‌تواند تجارت از هند به روسیه و اروپا را کم‌هزینه‌تر و سودآورتر کند.