هوش مصنوعی، موتور بیوقفهی تحول در حال بازنویسی زیرساختهای آموزش، اشتغال، سلامت و ارتباطات است. اما برخلاف تصور رایج، این فناوری بیطرف نیست. الگوریتمها از اطلاعات جهان واقعی تغذیه میشوند؛ جهانی که در آن تبعیض جنسیتی هنوز نهادینه است. فناوری هوشمند برای زنان میتواند هم ابزاری برای ارتقای نقشها باشد، هم مکانیزمی برای تداوم نابرابریها.
بازتعریف جایگاهها
زنان در بسیاری از جوامع با موانع ساختاری در آموزش، اشتغال و دسترسی به خدمات روبهرو هستند. سامانههای یادگیرنده میتوانند این موانع را کاهش دهند، بهویژه در کشورهایی با زیرساختهای ناکارآمد یا تبعیضآمیز مانند:
- پلتفرمهای آموزشی تطبیقی، امکان یادگیری را برای دختران و زنان ساکن مناطق محروم یا دارای مسئولیتهای خانوادگی فراهم میکنند.
- ابزارهای تحلیل اطلاعات، طراحی و برنامهنویسی، آنان را به کنشگرانی مستقل در اقتصاد دیجیتال بدل میسازند.
- سامانههای تصمیمیار در استخدام اگر درست طراحی شوند، میتوانند سوگیری انسانی را کاهش دهند و بر اساس مهارت واقعی تصمیمگیری کنند.
دادهها چه میگویند ؟
مطالعهای از مؤسسه McKinsey نشان میدهد که بهرهگیری هوشمندانه از فناوریهای نوین میتواند تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۴۰ میلیون زن را وارد بازار کار کند، بهویژه در حوزههایی مانند سلامت دیجیتال، آموزش آنلاین و خدمات مالی مبتنی بر دادهها.
پروژههایی مانند قانون «République numérique» (جمهوری دیجیتال؛ قانون حقوق شهروندان در فضای دیجیتال) در اروپا و چارچوبهای اخلاقی اتحادیه اروپا، گامهایی در جهت تقویت جایگاه زنان و عدالت الگوریتمی برداشتهاند؛ هرچند این اقدامات هنوز کافی نیستند.
بازنشر تبعیض
در سوی دیگر، سامانههای هوشمند میتوانند تبعیضهای جنسیتی را با دقتی بیرحمانه بازآفرینی کنند:
- سیستمهای تشخیص چهره در شناسایی زنان با پوست تیره تا ۳۴٪ خطا دارند، در حالی که این رقم برای مردان سفیدپوست کمتر از ۱٪ است (مطالعه MIT).
- در مدلهای زبانی، نامهای زنانه بیشتر با صفاتی چون «احساساتی» و «کمطاقت» همراه میشوند، در حالی که نامهای مردانه با «منطقی» و «قوی» همنشیناند.
- طبق گزارش سازمان بینالمللی کار، زنان بیش از مردان در معرض جایگزینی توسط معماریهای هوشمند هستند، بهویژه در مشاغل دفتری، خدماتی و مراقبتی.
شاید هشدارآمیزترین یافته این باشد: در برخی مدلهای پیشبینی ریسک اعتباری، زنان با درآمد برابر نسبت به مردان، امتیاز کمتری دریافت میکنند که تنها بهدلیل الگوهای کلیشهای در منابع آماری است.
طراحی آگاهانه
اعتماد کور به فناوری یعنی واگذاری تصمیمگیری به الگوریتمهایی که ممکن است بر پایهی تبعیض تاریخی عمل کنند. برای آنکه فناوری نوین به ابزاری برای ارتقای مشارکت زنان بدل شود، باید:
- زنان نیز در طراحی و توسعهی سامانههای تحلیلگر حضور فعال داشته باشند.
- ورودیهای الگوریتمی از نظر جنسیتی، متنوع و متعادل انتخاب شوند.
- سیاستگذاریها از حقوق دیجیتال زنان محافظت کنند.
- آموزش عمومی دربارهی سوگیری الگوریتمی و امنیت دیجیتال گسترش یابد.
آیندهی برابر
فناوریهای هوشمند میتوانند به زنان کمک کنند تا محدودیتهای جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی را پشت سر بگذارند. اما اگر بیتوجه رها شوند، همان تبعیضهایی که قرنها با آن جنگیدهاند را در قالبی جدید و پیچیده بازآفرینی خواهند کرد. فناوری بیطرف نیست؛ این ما هستیم که باید آن را جهتدهی کنیم.