دکتر عباس شاهسونی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت
آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط زیستی در جهان و ایران است که تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی و جمعیت دارد. رشد شهرنشینی، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و عدم کنترل آلاینده‌های منتشره از صنایع و افزایش تعداد خودروهای فرسوده ازجمله عواملی هستند که به افزایش آلودگی هوا دامن زده‌اند.
مرده زایی
آلودگی هوا در سلامت مادران و نوزادان و به‌ویژه در تولد زودرس و وزن کم هنگام تولد، مرده زایی نقش بسزایی دارد. تولد زودرس یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشت عمومی محسوب می‌شود که تقریباً ۱۱٪ از کل تولدها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و پیامدهای منفی قابل‌توجهی بر رشد جنین، سلامت مادر و کودک و افزایش خطر مرگ‌ومیر دارد.
آلودگی هوا با بیماری‌های مزمن تنفسی، قلبی-عروقی در بزرگ‌سالی مرتبط است. اگرچه دلایل دقیق تولد زودرس به‌خوبی مشخص نشده است، شواهد نشان می‌دهند که آلودگی هوا یکی از عوامل محیطی کلیدی است که تأثیرات بالقوه‌ای در این زمینه دارد. وزن کم هنگام تولد نیز یک عامل خطر کلیدی برای مرگ‌ومیر نوزادان و مشکلات سلامتی در آینده مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، و فشارخون بالا محسوب می‌شود.
مطالعات در جهان نشان داده‌اند که آلودگی هوا به‌ویژه آلاینده‌هایی مانند PM۲.۵، PM۱۰، NO۲، O۳، SO۲ و CO، می‌تواند با افزایش خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد مرتبط باشد، یک تحلیل جامع متاآنالیز نشان داد که قرارگیری مادران در معرض آلاینده‌های هوای محیطی نظیر PM۲.۵، PM۱۰، NO۲، O۳، SO۲، و CO با افزایش ریسک تولد زودرس، به‌ویژه در دوره‌های حساس رشد جنین، ارتباط دارد.
کاهش باروری
نتایج مطالعات نشان می‌دهد که غلظت PM۲.۵ در سه‌ماهه دوم بارداری با افزایش ریسک تولد زودرس مرتبط است؛ افزایش قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا با کاهش باروری مرتبط است.
قرار گرفتن بیشتر در معرض آلودگی هوای شهری با کاهش نرخ تولد زنده، اختلال در عملکرد تخمدان و چرخه قاعدگی در زنان و تأخیر در زمان بارداری مرتبط است. همچنین شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که آلودگی هوا را با کاهش موفقیت درمان ناباروری مرتبط می‌کند.
آلاینده‌های خاص هوا ازجمله دی‌اکسید نیتروژن، ازن و ذرات ریز (PM۲.۵) همگی در کاهش باروری دخیل هستند. ارتباط منفی بین آلاینده‌های هوا و باروری ممکن است با تأثیر بر ذخیره تخمدان و همچنین کیفیت تخمک‌های باقی‌مانده در تخمدان واسطه شود.
آلودگی هوا به‌ویژه ذرات معلق ریز (PM۲.۵) در دوران بارداری، تأثیرات منفی جدی بر سلامت مادران و نوزادان به همراه دارد و ارتباط آن با بروز مرده زایی به‌عنوان یکی از عوارض قابل‌توجه دوران بارداری شناخته‌شده است.
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که آلودگی هوا، به‌ویژه آلودگی ناشی از ذرات معلق ریز (PM۲.۵)، می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در بروز مرده زایی باشد؛ بررسی‌های انجام‌شده بر روی‌داده‌های ۵۲ کشور با درآمد پایین و متوسط نشان می‌دهد که افزایش هر ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب در غلظت PM۲.۵ با افزایش ۱۴.۵ درصدی در احتمال مرده زایی همراه است.
تهدید سلامت کودکان
نتایج مطالعات در دنیا نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد از مرده زایی نای مرتبط با PM۲.۵ در مناطقی که تحت تأثیر گردوغبار شدید قرار داشتند، متمرکز بود. از طرفی آلودگی هوا به‌عنوان یکی از معضلات بزرگ بهداشت عمومی، تهدید جدی برای سلامت گروه‌های آسیب‌پذیر، به‌ویژه کودکان زیر ۵ سال محسوب می‌شود. در این گروه سنی، سیستم ایمنی و دستگاه تنفسی هنوز به تکامل کامل نرسیده‌اند و آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر آلاینده‌های محیطی بالا است.
شواهد علمی و آماری متعدد نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آلاینده‌های هوا، مانند ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن، و ازن می‌تواند با افزایش خطر مرگ‌ومیر زودرس در کودکان زیر ۵ سال همراه باشد.
مطالعات انجام‌شده در کشورهای مختلف نشان داده‌اند که در مناطق با سطوح بالای آلودگی هوا، نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از مناطق با آلودگی کمتر است. شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا در کودکان زیر ۵ سال شامل عفونت‌های حاد تنفسی، آسم، و بیماری‌های قلبی-ریوی هستند. این بیماری‌ها عامل مهمی در افزایش مرگ‌ومیر کودکان در این سنین هستند.
ضرورت کاهش غلظت آلاینده‌ها
با توجه به موارد پیش گفت لزوم اقدامات جدی در کاهش غلظت آلاینده‌های هوا در کشور ازجمله اجرای قانون هوای پاک، توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، کنترل آلاینده‌های صنایع، جایگزینی خودروها و کامیون‌های فرسوده بخصوص کاهش عمر ناوگان حمل‌ونقل عمومی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.