گروه اقتصاد: حساب ذخیره ارزی در بسیاری از کشورهای صاحب نفت جهان مثل عربستان،نروژ،سنگاپور و... سال ها پیش ایجاد شد.هدف از تاسیس این صندوق ذخیره مازاد منابع ارزی برای نسل های آینده است.این دولت‌ها دریافته اند که به فکر نسل های بعد هم باشند.در این راستا سال 1379 در دولت اول خاتمی «حساب ذخیره ارزی» با هدفی که در کشورهای پیشرفته وجود دارد تشکیل شد و به گفته اقتصاددانان وقتی خاتمی دولت را به احمدی نژاد تحویل داد بیش از 20 میلیارد دلار این صندوق موجودی داشت.اصولگرایان در سال 1389 و در دولت احمدی نژاد نام حساب ذخیره ارزی را به صندوق توسعه ملی تغییر دادند.بر اساس قانون 30 درصد از مازاد درآمدهای ارزی باید در این صندوق برای طرح های مهم و نسل های بعد ذخیره میشد که نشد.حسن روحانی وقتی دولت را در سال 92 از محمود احمدی نژاد تحویل گرفت اعلام کرد موجودی صندوق ذخیره ارزی منفی بوده است.شگفت اینکه اکنون نیز گفته می شود موجودی صندوق ذخیره ارزی به سمت صفرمیل کرده است.بنابراین حساب ذخیره ارزی یا صندوق توسعه ملی از مسیر یا اهدافی که داشت دچار انحراف شده است.گزارش پیش رو به این موضوع می پردازد:
ذبیح‌الله خداییان، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، در چهارمین همایش بین‌المللی صندوق توسعه ملی به موضوع نقش‌آفرینی صندوق توسعه ملی در اجرای برنامه هفتم پرداخت و گفت: « هدف از تشکیل صندوق توسعه ملی، تثبیت منابع و مصارف دولت است که اگر دولت با کمبود مواجه شد از این صندوق کمک بگیرد؟ کمک به رشد اقتصادی و صیانت از ثروت ملی و انتقال به نسل‌های آینده باشد؟ در سیاست‌های کلی نظام تاکید شده که باید نگاه از نفت و گاز و درآمدهای آن به عنوان تامین منابع بودجه عمومی، به سرمایه‌گذاری معطوف شود و اقتصاد از وابستگی به نفت و گاز رها شود.»
خسارت به صندوق
براساس آمارهای ارائه‌شده ، به خاطر ضعف مدیریت حساب صندوق توسعه ملی در بانک مرکزی، حدود هشت میلیارد دلار خسارت به صندوق وارد شده است. حدود ۲۰۰ طرح که صندوق توسعه ملی به آنها وام داده است درخواست مهلت برای بازپرداخت وام‌ها کرده‌اند و برخی تا هشت مرتبه، پرداخت وام‌هایشان را عقب انداخته‌اند.
صندوق در مسیر انحراف
از سال ۱۳89 که صندوق توسعه ملی به طور رسمی شروع به کار کرده است، هدف از تشکیل صندوق توسعه ملی، تبدیل بخشی از درآمدهای حاصل از فروش منابع زیرزمینی نفت و گاز به ثروتی ماندگار و مولد به منظور توسعه زیرساخت‌ها و ذخیره سهم نسل‌های آینده از این منابع است. در اساسنامه صندوق آمده است، ۳۰ درصد از درآمدهای سالانه نفتی باید در صندوق ذخیره شود و این رقم باید در سال‌های بعد افزایش یابد تا دولت و اقتصاد از درآمد نفتی بی‌نیاز شوند.
ورودی و خروجی صندوق
طبق گزارش عملکرد صندوق توسعه ملی در اسفندماه ۱۴۰۲، مجموع منابع ورودی به صندوق ۱۶۰ میلیارد دلار بوده که نزدیک به ۹۴ درصد آن عواید حاصل از صادرات نفت و باقی آن سود ناشی از سپرده‌گذاری و تسهیلات بوده است. با وجود این، ۸۲ درصد منابع صندوق مصرف شده اند که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طرح‌های دولتی بوده‌اند. بنا بر گزارش عملکرد صندوق توسعه ملی، مجموع مصارف این صندوق در طول فعالیت ۱۳ساله آن ۱۳۲ میلیارد دلار بوده که از این رقم، بیش از ۸۵ میلیارد دلار در قالب تسهیلات به طرح‌های دولتی اعطا شد.
موجودی صندوق
باقی منابع صندوق به‌ترتیب برای تسهیلات غیردولتی و عمومی، سپرده‌گذاری‌های نفتی و غیرنفتی، تبدیل ارز به ریال و سایر مصارف استفاده شده‌اند. مانده موجودی صندوق توسعه ملی در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ مبلغی معادل ۲۷ میلیارد دلار گزارش شده که تنها ۲۰ میلیارد دلار آن قابل مدیریت است و باقی این مبلغ مربوط به تعهدات باقی‌مانده صندوق توسعه ملی است.
تسهیلات وصول‌نشده
در ۱۳ سال گذشته تنها ۹.۶ میلیارد دلار از مصارف برداشت‌شده از صندوق توسعه ملی بازدریافت شده‌اند. بیشتر تسهیلات وصول‌شده از طرف بخش غیردولتی بازپرداخت شده است. این امر نشان‌دهنده متعهد نبودن وام‌گیرندگان، به‌ویژه دولت‌ها، به بازپرداخت تسهیلات است. در بخش غیردولتی، ۳۶.۵ میلیارد دلار تسهیلات در قالب عاملیت ارزی و سپرده‌گذاری ارزی اعطا شده که نزدیک به ۲۶ میلیارد دلار آن سررسید شده است. از این مقدار، تنها هشت میلیارد دلار وصول شده و ۱۷.۷ میلیارد دلار نیز معوق شده است.
درجا زدن صندوق
گزارش عملکرد صندوق توسعه ملی ۱۹ اسفندماه منتشر شد، حتی با فرض بازپرداخت منابع پرداخت‌شده، عملکرد صندوق توسعه ملی نزدیک به صفر درصد بوده است. این در حالی است که عملکرد سالانه صندوق‌های مشابه در سایر کشورها به طور میانگین برابر ۶ درصد است. شایان ذکر است در این صندوق‌ها تنها ۵.۴ درصد ارزش کل صندوق به اعطای وام اختصاص دارد و باقی ارزش این صندوق صرف سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالی مختلف می‌شود.