فریبرز دارایی: هنرمندان تئاتر طی بیش از ۴ دهه گذشته آثار مختلفی را برگرفته از شاهنامه فردوسی تولید کرده و روی صحنه برده‌اند که برخی از این آثار به زعم مخاطبان و منتقدان تئاتر آثار درخشانی بوده‌اند.
در عرصه هنر ایران به ویژه در حوزه تئاتر، «شاهنامه» فردوسی طی بیش از ۴ دهه گذشته مورد توجه هنرمندان نسل‌های مختلف قرار گرفته و آثاری برگرفته از داستان‌های مختلف این شاهکار ادبی بر صحنه تئاتر ایران خلق شده‌اند. در این گزارش به چند اثر نوشته و یا اجراشده بر اساس داستان‌های «شاهنامه» اشاره می‌کنیم که توسط هنرمندان با سابقه و شناخته‌شده تئاتر ایران در ادبیات نمایشی و صحنه‌های تئاتر ایران جان گرفته‌اند.
بهرام بیضایی و نگاهی متفاوت
به رستم و سهراب
یکی از مطرح‌ترین نمایشنامه‌های برگرفته از این داستان، نمایشنامه «سهراب‌کشی» اثر بهرام بیضایی است که بین سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۸ نوشته شد. متأسفانه این نمایشنامه تاکنون توسط این کارگردان مطرح تئاتر ایران به اجرا نرسیده است.
بهرام بیضایی در گفت‌وگویی درباره «سهراب کشی» و نوع نگاهی که به داستان مطرح شاهنامه فردوسی داشته، گفته بود: «آن چه کردم نوشتن «رستم و سهراب» چنان که من امروز می‌فهمم، است. در واقع «سهراب‌کشی» فاجعه‌ای است که فردوسی سروده است. مضمون داستان همان است و عملاً یک‌جور پشت صحنه آن یا در حقیقت محاکمه آن است. خیلی اتفاق‌ها می‌افتد که در روایت فردوسی به ضرورت حماسه، دلیلی ندارد راجع به آنها کنجکاوی شود ولی در نمایش «سهراب‌کشی» شده است به دلیل این‌که ما نمایش می‌دهیم و نمایش به نوعی آموزشگاه و یا در واقع آزمایشگاه طبایع بشری است.»
قطب‌الدین صادقی و آثاری
برگرفته از شاهنامه
یکی دیگر از هنرمندانی که در تئاتر ایران چندین اثر خود را با اقتباس از داستان‌های «شاهنامه» فردوسی خلق کرده، قطب‌الدین صادقی است.
صادقی نیز که علاقه خاصی به تاریخ و ادبیات کهن ایران‌زمین دارد، نمایشنامه‌های «مویه جم»، «هفت‌خوان رستم» و «آخرین رویای رستم» را بر اساس داستان‌های شاهنامه نوشته و اجرا کرده است.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان شناخته‌شده تئاتر ایران درباره این آثار گفته بود: «این نمایش‌نامه‌ها تکرار خود حماسه کهن و قهرمانان اسطوره‌ای آن نیست. تلاش بر این بوده است تا با الهام‌گرفتن از شاهنامه و یاری جستن از ادبیات ایران پیش از اسلام، از نظر ساختار، زبان، تحول موضوع و نحوه شخصیت‌پردازی، ابتکارهای نمایشی و طرح‌های دراماتیک نو در کار آوریم، تا به گونه‌ای عینی و ملموس هم شکل و زبان هنر نمایش را از حماسه فرق گذاشته و هم از نظر فکری فاصله زمانی خود را با موضوع پر کرده باشیم و این مسیر نبود مگر با امروزی‌کردن تحلیل شخصیت‌ها و دگرگونی در پیشرفت موضوع، کم و زیاد کردن حوادث و از همه مهم‌تر زبانی چالاک و نمایشی که در عین اصالت از آنِ نسل ما و روزگار ما است.»
بهروز غریب‌پور و اپرای عروسکی «رستم و سهراب»
بهروز غریب‌پور از چهره‌های شناخته‌شده تئاتر ایران است که در زمینه اپراهای عروسکی جایگاه قابل توجهی را برای تئاتر ایران در جهان رقم زده است. وی با اپراهای خود به سراغ ادبیات کهن ایران رفته است و در یکی از این اپراهای عروسکی داستان «رستم و سهراب» را مدنظر قرار داده است. اپرای این اثر ساخته لوریس چکناواریان است که در سال ۱۳۸۳ در تالار فردوسی روی صحنه رفت.
پری صابری و اجرای ۳ اثر بر اساس شاهنامه
«رستم و سهراب»، «مرغ باران» و «هفت‌خوان رستم» ۳ اثری است که پری صابری کارگردان مطرح تئاتر ایران که همیشه علاقه به تولید و اجرای آثار نمایشی بر اساس ادبیات کهن ایرانی و شعرای مطرح ایران در دوره‌های زمانی مختلف داشته است، در تئاتر ایران روی صحنه برد.
رسول نجفیان و «رستم و سهراب» و «بیژن و منیژه» فردوسی
رسول نجفیان از هنرمندان با سابقه تئاتر ایران است که ۲ نمایش «رستم و سهراب» و «بیژن و منیژه» را بر اساس داستان‌های «شاهنامه» فردوسی در دهه ۸۰ روی صحنه برد. وی درباره نوع نگاهی که به داستان‌های شاهنامه فردوسی برای تولید و اجرای تئاتر داشته و همچنین جایگاه این شاهکار ادبی، در گفت‌وگویی تصریح کرده بود: «فردوسی بزرگ ۳۰ سال وقت صرف کرد تا اثری را به وجود آورد که بزرگترین شاعران در مقابل ادبیات او، بزرگترین سینماگران در مقابل تصویرسازی او و بزرگترین کارگردانان تئاتر در مقابل صحنه‌آرایی او در حیرت می‌مانند.»
برگرفته از: مهر