جناب آقای کارل اشمیت یکباره میگوید امرسیاسی مرز بین دوست و دشمن است. و من هر چه فکر میکنم میبینم عقل سلیم به آدم میگوید مرز بین دوست و دشمن عرصه جنگ است. دوست و دشمن مقابل هم ایستادهاند و وسط اینها یا جنگ یا مذاکره است؛ ولی سیاست نیست. پس چرا اینطور میگوید و این چه حرفی است که اشمیت بیان میکند.
کتاب «حضور و بازیگری در امر سیاسی» آخرین اثر فرهنگ رجایی، دانشور اندیشه سیاسی و استاد دانشگاه کارلتون کاناداست که به همت انتشارات نگارستان اندیشه روانه بازار کتاب کشور شده است.
این کتاب برگردان یا به قول نویسنده، ایرانی شدۀ کتابی با عنوان «حضور و امر سیاسی؛ هنر انسانورزی» است که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده است. دغدغه اصلی رجایی در این کتاب کشف سازوکار شکلگیری یک تمدن است. کلیت کتاب حاصل تجربه یک دانشور اندیشه سیاسی برای استفاده از ابزارهای علم سیاست جهت فهم پدیده مدنیت و تمدن است. نگارنده در بخش اول کتاب میکوشد از ورای مفاهیم، طرحی کلی از چارچوب درک خود از این دو پدیده ارائه دهد. به باور رجایی انسانورزی در سطح فردی، جمعی و همگانی ضرورت شکلگیری یک تمدن است.
نویسنده با بررسی سه مصداق تمدنی از هخامنشیان، گورکانیان و آمریکاییان، صورتبندی ارائه شده در بخش اول را به آزمون مصادیق تاریخی میبرد تا نشان دهد که لحظۀ سحرآمیز تمدن، که کاملترین شکل انسانورزی در ابعاد همگانی است، چگونه ظهور میکند و به حکمت وجودی انسان نور میتاباند. از نظر رجایی، یک واحد تمدنی به استعدادهای درخشان نیازی ندارد و محصول یک «شعور عمومی» است و هر چند که از چیزهای خرد و کوچک درست میشود اما چیز خرد و کوچکی نیست و وقتی بروز کرد واقعاً یک آفرینش تازه و اعجابآور است.
رجایی از معنای امرسیاسی سخن میگوید. مفهومی که او سیاست را جزئی از آن قلمداد میکند نه همه آن و حتی برای فاصلهگذاری با معانی مصطلح دیگر، آن را به طور سرهم مینویسد.
او می گوید: ادب و یا حجاب حضور است، اما باید به آداب آن هم توجه کرد. من که میخواهم در رابطه با خودم حرف بزنم آداب دارد. فرض کنید همانطور که آداب غذا خوردن داریم، در سادهترین چیزها هم آداب داریم. من اول صبح باید دست و صورت خود را بشویم. این آدابی دارد. من متوجه نبودم آن موقع که مادرم میگفت «چرا گربهشور کردی؟» برای یک لحظه به این جمله فکر کنید. عمق حکمت عامیانه را آدم متوجه نمیشود. بنابراین ادبش هست و آدابش هم وجود دارد. حال میخواهید بازیگری کنید؟ ادب بازیگری را فرا بگیرید. ادب بازیگری یک روزنامهنگار چیست؟ آداب بازیگری یک روزنامهنگار چیست؟ روزنامهنگاری که در یک جلسه عمومی آمده و تلفن خود را روشن میکند و حرفهای بنده را بدون اجازه من چاپ میکند. او آداب روزنامهنگاری را زیرپا گذاشته است؟! همین فاصله یک ماهه که ما ارتباط داشتیم و ایمیل فرستادیم تا شرایط مصاحبه فراهم شود، یک آداب است که فراهم شده. حال اگر یکباره یک آدمی به این نوار دسترسی پیدا کند و بدون اینکه شما بدانید این را برای خود چاپ کند، این ادب و آداب روزنامه نگاری است؟! ما ادب و آداب را نباید از هم جدا کنیم. ارسطو میگوید انسان حیوان سیاسی است. من خیلی راجع به این موضوع تعمق کردهام. به هر حال بدون تعارف بیان کنم که بالای ۵۰ سال در دانشگاه هستم، یعنی سال ۱۳۵۰ که دانشجوی رشته علوم سیاسی در دانشگاه تهران شدم تا الان که سال ۱۴۰۲ است، ۵۲ سال است که هنوز در دانشگاه هستم. شاید من آدم خیلی هوشمندی نباشم، پس هنوز در دانشگاه ماندم تا بلکه چیزی بیاموزم. بنابراین ۵۲ سال است که در دانشگاه هستم و جالب بود که ارسطو جزو اولین کسانی بود که با او سروکار داشتیم. روانشاد حمید عنایت استاد مشوق و محبوب من در ایران که استاد دانشگاه تهران بود و شانس آوردم موقعی وارد شدم که ایشان مسئول گروه علوم سیاسی بود، واسط این کار شد. چون دیپلم من طبیعی بود بنابراین چیزهای طبیعی خوانده بودم و شاید باید به رشته پزشکی میرفتم ولی خوشبختانه سر از علوم انسانی و علوم سیاسی درآوردم. بنابراین ۵۲ سال است به این موضوع فکر میکنم که اگر ما حیوان سیاسی هستیم یعنی چه؟ بعد جناب آقای کارل اشمیت یکباره میگوید امرسیاسی مرز بین دوست و دشمن است. و من هر چه فکر میکنم میبینم عقل سلیم به آدم میگوید مرز بین دوست و دشمن عرصه جنگ است. دوست و دشمن مقابل هم ایستادهاند و وسط اینها یا جنگ یا مذاکره است؛ ولی سیاست نیست. پس چرا اینطور میگوید و این چه حرفی است که اشمیت بیان میکند.
منبع: ایبنا