انواع پژوهش جانبدارانه: پژوهش جانبدارانه اجتماعی- نمونه اول. کتاب "کوچک زیباست" (Schumacher, 1973) توسط ارنست شوماخر نوشته شد و عنوان آن: "مطالعه اقتصاد با اهمیت ورزی برای انسان" بود (ترجمه علی رامین، 1360). چنانچه از عنوان آن بر می آید، کتاب، پژوهشی جانبدارانه از انسان در برابر اشیاء، در زمینه اقتصاد، فناوری و فرآورده، تولید رایج مقیاس کلان و سرمایه داری به انجام می رساند. همچنین کتاب برای رهایی انسان و ماندگاری طبیعت، "تولید در مقیاس کوچک"، "فناوری واسط"، "تولید توسط توده ها"، "صرفه جویی کلان انرژی" و "بازگشت به طبیعت" را به عنوان یافته های علمی ارایه می کند. مجموعه ای از انسان گرایان، طرفداران محیط زیست و چپ های آمریکا تبلیغ گسترده ای برای آن کتاب بر پا نمودند. آن کتاب سریعاً به زبان های مختلف و از جمله به فارسی ترجمه شد. مطالب کتاب از منظر انسانی جالب بود.
مشکلات جهان سرمایه داری از منظر انسان و طبیعت به خوبی به تصویر کشیده شده بود. شوماخر در ذکر نکات نیز بسیار تیز بود و از نمونه های نغر بهره می گرفت. از شعارهای وی بود که استفاده از انرژی هسته ای برای گرم کردن خانه مانند آتش زدن جنگل برای پختن نیمرو بود. لازم به یادآوری است که شوماخر و جمعی از همفکران در سال 1966 مجله “شورش” (Resurgence) را برای ترویج اندیشه های جنبش سبز ایجاد نمودند که طرفداران پر و پا قرصی از متخصصان، اندیشمندان و پژوهشگران یافت. پس از چندی، کتاب "کوچک نشدنی است" (Small is Impossible) به عنوان یک پژوهش علیه "کوچک زیباست" ارایه شد. (من در حدود سی سال پیش این کتاب را در کتابخانه دانشگاه مرور کردم ولی متأسفانه اخیراً نتوانستم نویسنده و ناشر آن را حتی در فهرست کتابخانه گنگره آمریکا بیابم!).
نوشتن آن کتاب هجوم چشمگیری علیه "کوچک زیباست" بود و پذیرش اجتماعی و اقتصادی آن را دچار مخاطره می کرد. لازم به یادآوری است که طرفداران شوماخر از توان پژوهشی خوبی برخوردار بوده اند؛ سه سال پس از درگذشت وی، در سال 1980 "مرکز شوماخر برای اقتصاد نو" (Schumacher Center for New Economic) را تأسیس کردند و ده سال بعد در 1990 دانشکده شوماخر (Schumacher College) را در انگلیس ایجاد کردند. سپس "مؤسسه شوماخر" با عنوان "اتاق فکر" (Think Tank) در 2004 ایجاد شد. با این توان پژوهشی، چندی پس از انتشار کتاب "کوچک نشدنی است" کتاب "کوچک شدنی است" (McRobie, 1981) نوشته شد.
در واقع این پژوهش، پاتکی علیه مهاجمان بود. این ماجرا پایان نیافت، چند سال بعد، کتاب "کوچک زیباست" به عنوان نمونه ای از پژوهش هایی که یافته های آن نشدنی است و سپری برای آنارشیسم (ضدیت با قدرت مرکزی، هرج و مرج گرایی) در جهان دانسته شد (Marshall, p. 653, 1992). بعداً کتاب مدافعانه "کوچک هنوز زیباست: مطالعه اقتصاد با اهمیت ورزی برای خانواده" نوشته شد (Pearce, 2006). در میدان مبارزه، پژوهش های نو برای زنده نگهداشتن مبارزه ادامه دارد. چرا چنین پیشینه طولانی در مورد "پژوهش جانبدارانه اجتماعی" آورده ام؟ به خوبی می توان دید که طرفداران شوماخر یک مبارزه اجتماعی علیه سرمایه داری جهانی با تأکید بر اهمیت انسان در زمینه ی الگوهای تولید، انرژی، محیط زیست، اشتغال، مصرف، ساختار قدرت آغاز نمودند و ادامه دادند. پژوهش جانبدارانه یکی از ابزارهای مبارزه بوده است.
می توان انتظار داشت که در این مبارزه، طرفداران شوماخر آن بخش از واقعیت اعم از داده ها، اطلاعات و مستندات پژوهشی که به کار مبارزه نمی آید، مثلاً مزیت های سرمایه داری را ذکر نکنند. با ارایه نمونه دوم، می توان تا اندازه ای به عمق موضوع پرداخت.
پینوشت:
Ernest F. Schumacher, Small Is Beautiful: A Study of Economics As If People Mattered, Blond & Briggs. (ترجمه کوچک زیباست کوچک زیباست: اقتصاد با ابعاد انسانی. توسط علی رامین ، انتشارات سروش، 1360) 1973 George McRobie, Small Is Possible. New York: Harper & Row, 1981. Peter Marshall, Demanding the Impossible: A History of Anarchism: Harper Collins, 1992. Joseph Pearce, Small is still beautiful: economics as if families mattered, Wilmington: ISI Books, 2006. #
@masoodhb