آلودگی هوا هرسال قدرتمندتر از سال پیش ظاهر می‌شود، چرا چاره‌اندیشی برای حل این معضل نتیجه‌بخش نیست و دولت‌ها در مقابله با آلودگی هوا ناموفق بوده‌اند؟
جواب این است که عامل آلایندگی از بین نرفته است. عامل آلایندگی با این طرح‌ها و با آنچه پیش‌ازاین پیش‌بینی‌شده بود، از بین نرفته است.
حتی می‌توان گفت عامل آلایندگی تشدید شده است و ما در خصوص آلودگی هوا با وضعیتی بحرانی روبرو هستیم.
ابتدا باید بدانیم که وضعیت در دیگر شهرهای بزرگ دنیا هم گل‌وبلبل نیست. بسیاری از کلان‌شهرهای دنیا با معضل آلودگی هوا روبرو هستند. اعداد شاخص آلایندگی در برخی از شهرهای جهان بالاتر و خطرناک‌تر از شهرهای کشور ما است، ولی مدیریت شهری و مدیریت محیط‌زیست در این شهرها به دنبال پایدارترین راه‌حل‌ها رفته است. به‌طور مثال در مکزیک برای مقابله با آلودگی هوا به سراغ درخت مصنوعی رفته‌اند و دستگاه‌های تصفیه هوا در شهرها نصب‌شده است. بسیاری از کشورها هم به سمت استفاده از خودروهای برقی رفته‌اند.
در ایران آلودگی هوا بیش از هر چیزی مربوط به سوخت خودرو، لاستیک خودرو، موتور خودرو و مسئله مهم خودروهای فرسوده است. اگر با جدیت و بدون اغماض به این حوزه رسیدگی کنیم در کنترل و کاهش آلودگی هوا موفق خواهیم بود.
در خصوص عوامل آلایندگی هوا، اولین متهم چیست؟ اگر دولت برای برخورد با مهم‌ترین عامل اقدام کند کدام حوزه مرتبط با آلودگی هوا باید اصلاح شود؟
در شهرهای بزرگ و به‌ویژه در تهران، منابع متحرک یعنی خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت‌ها مهم‌ترین عامل آلایندگی هوا هستند. طبق آمار رسمی و جهانی 80 درصد سهم آلایندگی مربوط به منابع متحرک است و تنها 20 درصد سهم آلایندگی هوا مربوط به منابع ثابت است.
در مورد سهم 80 درصدی آلودگی هوا که به منابع متحرک اختصاص داده‌شده، یک عامل مطرح نیست و چندین عامل مهم وجود دارد. یک عامل خروجی اگزوز خودروها است که چند نوع آلاینده را وارد هوا می‌کند. نوع آلایندگی گازوئیلی‌ها متفاوت از بنزینی‌ها و گازسوزها است.
سهم آلودگی با توجه به نوع خودروها نیز متفاوت است. از 100 درصد آلاینده‌های متحرک، 20 درصد سهم موتورسیکلت‌ها و 20 درصد سهم نیسان آبی است. سهم خودروهای سنگین در آلودگی هوا نیز طبق آمارها قابل‌توجه است.
اگر مسئولین فقط موتورسیکلت کاربرات یعنی همین هونداهای معروف را از سطح شهر جمع کنند، به میزان قابل‌توجهی از آلودگی هوا کاسته خواهد شد. اگر نیسان آبی از سیستم حمل‌ونقل درون‌شهری حذف شود سهم خود را در آلودگی هوای تهران مشخص خواهد کرد.
آلاینده‌های متحرک علاوه بر خروجی اگزوز از طریق انتشار ذرات حاصل از سایش لاستیک خودرو و زمین نیز هوای شهرها را آلوده می‌کنند. انتشار این آلاینده بین 3 تا 6 برابر خروجی اگزوز است.
میزان این آلاینده تنها با توجه به فناوری در صنایع لاستیک‌سازی حل‌وفصل می‌شود. به دلیل تحریم لاستیک در داخل و با حداقل امکانات تولید می‌شود. ایران در حوزه لاستیک جزو کشورهای تولیدکننده است و نیاز داخل رفع می‌شود ولی کیفیت این لاستیک‌ها در استاندارد جهانی نیست.
حتی درصورتی‌که کیفیت لاستیک‌های تولید داخل ارتقا پیدا کند بازهم آلایندگی حاصل از سایش لاستیک و زمین یک مسئله حل‌نشده است، مگر اینکه صنعت لاستیک‌سازی به سمت تولید نانو لاستیک‌ها برود.
وقتی به آلایندگی خروجی اگزوز اشاره می‌کنیم پای سوخت به میان می‌آید. همواره بحث استاندارد جهانی بنزین و نسبت بنزین تولید داخل با این استاندارد مطرح است. میزان آلاینده‌ها به‌طور مستقیم باکیفیت سوخت خودروها در ارتباط است. مسئله بعدی نوع خودرو است. وقتی خودرویی فرسوده است قطعاً آلایندگی بیشتری دارد. بیشتر مردم به دلیل عرضه کم خودرو مجبور به استفاده از خودروهای قدیمی هستند. بنابراین وقتی از سهم بالای آلایندگی منابع متحرک صحبت می‌کنیم از چندین عامل حرف می‌زنیم.
آلودگی هوا سلامتی شهروندان را به خطر می‌اندازد. با توجه به شناختی که از عوامل آلودگی هوا وجود دارد، چرا راه‌حل‌های مناسب برای کنترل و مقابله با این معضل اجرا نمی‌شوند؟ آیا در این حوزه نیز می‌توان به مدیریت اشاره کرد یا خیر؟
بخشی از هر مشکلی، نحوه مدیریت است. باید بپذیریم که ما هم در همان مسیری قرار داریم که بسیاری از کشورها آن را پیموده‌اند. ولی ما به از بین بردن عوامل آلایندگی توجه نداریم.
بخشی از راه‌حل تهیه قوانین مناسب، اجبار در اجرا و نظارت بر حسن اجرای آن قوانین است. استفاده از سوخت مناسب در خودرو، لاستیک مناسب خودرو، اسقاط خودروهای فرسوده و... همه با اجبار در ارتباط است.
مسئله استفاده از اجبار سهم بزرگی در حل مسئله دارد. تا این جدیت وجود نداشته باشد عوامل پدیدآورنده آلودگی هوا به قوت خود باقی خواهند ماند. ازاین‌رو می‌توان گفت کم‌کاری جدی وجود دارد.
اگر چرخه اجرای طرح‌ها و برنامه‌ها و قوانین مربوط به کاهش آلودگی هوا را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که بسیاری از مسئولین فضای تکلیفی خود را به‌طور کامل و صد درصد جلو نبرده‌اند.