13 نوامبر 2021
نوشته اسفندیار باتمانقلیج
تارنمای ریسپانسیبل استیت کرافت
برگردان و کوتاهسازی علیاصغر شهدی
[email protected]
طرفهای توافق هستهای باید بر چگونگی عادیسازی روابط اقتصادی خود در بلندمدت تمرکز کنند. در 8 آذر مذاکرهکنندگان ایران و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد بهعلاوه آلمان (1+5) مذاکراتی را برای بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سر خواهند گرفت. بسیاری از تحلیلها از بحثهای آینده بر تقاضای ایران برای تضمین کاهش تحریمها متمرکز شده است. قراردادهای تجاری بزرگ مانند پروژههای سرمایهگذاری بلندمدت، ماهها طول خواهد کشید. در این میان، موفقیت آن معاملات در هالهای از ابهام باقی خواهد ماند. همانطور که در ماههای پس از اجرای اولیه برجام مشخص شد، معاملات تجاری که پس از لغو تحریمهای ثانویه ایالاتمتحده قانونی میشوند، همچنان میتوانند به دلیل نقص در مکانیسم تحریمها از بین بروند. برای جلوگیری از این مشکل، 1+5 باید تضمینهایی را به ایران بدهد که لغو تحریمها را نهتنها بر روی کاغذ، بلکه در عمل نیز اجرا خواهد کرد.
آینده بلندمدت برجام به اعتبار این تعهدات بستگی خواهد داشت؛ اما در کوتاهمدت، ایران گستره وسیعی از مزایای خودکار را به دست خواهد آورد، به این دلیل که آنها مشروط به مداخلات مهم از جانب گروه 1+5 نیستند.
اهمیت این مزایای خودکار در دورهای که بلافاصله پس از لغو تحریمها در سال 2016 شروع شد درخور توجه است؛ سالی که در آن اقتصاد ایران حتی بدون اجرای کامل لغو تحریمها 13.4 درصد رشد کرد و در چندین زمینه کلیدی به رونقهای عظیمی دست یافت. مزایای خودکار لغو تحریمها بهاندازهای قابلتوجه است که میتواند ایران را به سمت مذاکره در مورد تعهدات هستهای خود تحت توافق سوق دهد. در ادامه به برخی از مزایای خودکار که ایران میتواند انتظار دریافت آنها را داشته باشد، اشاره شده است.
افزایش درآمد نفتی
بر اساس دادههای شرکت دنبال کننده کشتیها، ایران در سال جاری بهطور متوسط 1.2 میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده است. چین تنها مشتری نفت خام ایران است. با افزایش قیمت نفت - از میانگین 53.55 دلار در هر بشکه در ژانویه به 83.65 دلار در اکتبر - افزایش درآمدهای نفتی اقتصاد ایران را تقویت کرده است؛ اما بهطورکلی، صادرات نفت ایران هنوز بسیار کمتر از 2.5 میلیون بشکه در روز است که مقامات کشور امیدوارند پس از لغو تحریمها به آن ادامه دهند. مزایای خودکار توافقنامه در این است که تابآوری اقتصادی ایران را تقویت میکند که منجر به ارائه نوعی بیمهنامه برای دولت رئیسی میشود.
یک مازاد تجاری
پیشبینی میشود که سایر تجارتها نیز مانند صادرات نفت، به کاهش تحریمها پاسخ مثبت خواهند داد. در سهماهه اول سال جاری صادرات به میزان قابلتوجهی نسبت به واردات کاهشیافته است، زیرا نیازهای وارداتی ایران نسبتاً ثابت است و کشور برای حفظ اقتصاد خود نیاز به خرید کالا از خارج از کشور دارد. این امر معمولاً در زمانی که ایران تحت تحریم است منجر به کسری تجاری میشود. در سال منتهی به ژوئن 2021، کسری تجاری ایران بالغبر 5.5 میلیارد دلار بوده است. بازگشت به یک مازاد تجاری بزرگ، عمدتاً از طریق تثبیت ریال ایران، تأثیر زیادی بر اقتصاد ایران خواهد داشت.
تورم کمتر
بحران تراز پرداختهای ایران، ناشی از تحریمها و تشدید آن با همهگیری کووید-۱۹، منجر به کاهش ارزش ریال شده است. از نوامبر 2018، زمانی که ایالاتمتحده تحریمهای ثانویه خود را بهطور کامل مجدداً اعمال کرد، ریال 62 درصد از ارزش خود را در بازار ازدستداده است. این تأثیرات ضربهای بر تورم داشته است، زیرا کالاهای وارداتی گرانتر شدهاند. لغو تحریمها به بانک مرکزی ایران اجازه میدهد تا دوباره به ذخایر ارزی که مجموعاً بیش از 120 میلیارد دلار است، دسترسی پیدا کند. صندوق بینالمللی پول تخمین میزند که ایران در حال حاضر تقریباً به یکچهارم این ذخایر دسترسی دارد. دسترسی بیشتر به ذخایر و درآمدهای ارزی جدید موجب تقویت ریال میشود. همانطور که مشاور بیژن خواجه پور تخمین میزند، تورم احتمالاً در سال اول رهایی از تحریمهای ثانویه آمریکا چهار درصد کاهش خواهد یافت.
افزایش دستمزدهای واقعی
پس از اعمال تحریمهای مالی 1+5 علیه ایران در سال 2012، این کشور دچار رکود عمیقی شد که دستمزدهای واقعی و بهرهوری را کاهش داد. پس از رفع تحریمها تحت مذاکرات منتهی به برجام در سال 2013، رفع تحریمها با افزایش ریال، کاهش قیمت تولیدکننده و افزایش دستمزدهای واقعی همراه بوده است. درواقع، دستمزدهای واقعی در سهماهه اول سال 2016 نسبت به مدت مشابه سال قبل 11.6 درصد بیشتر بود. افزایش بعدی دستمزدهای واقعی پس از لغو تحریمها اندکی کمتر از سال 2016 خواهد بود معذالک زندگی کارگران ایرانی را بهطور ملموسی بهبود خواهد بخشید.
مزایای خودکار لغو تحریمها برای اقتصاد ایران سه چیز را به همراه خواهد داشت. اولاً، آنها انگیزهای کوتاهمدت برای ایران ایجاد میکنند تا به تعهدات هستهای خود در چارچوب برجام عمل کند. ثانیاً، آنها پایهای را برای کار بلندمدت اجرای کاهش تحریمها بهمنظور تسهیل معاملات تجاری و سرمایهگذاری عمده، مانند معاملاتی که شامل خرید هواپیماهای غیرنظامی یا سرمایهگذاری خارجی در بخش نفت و گاز است، ایجاد میکنند. درنهایت، این مزایای خودکار فوراً تابآوری اقتصادی ایران را افزایش میدهد که خود نوعی بیمهنامه برای دولت رئیسی است.