به‌طور قابل پیش‌بینی‌ای، توسعه‌طلبی ترکیه به‌گونه‌ای برخلاف منافع منطقه‌ای ایران در شام و قفقاز به شیوه‌هایی به‌پیش می‌رود که یادآور گذشته امپراتوری عثمانی می‌باشد. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه اخیراً با خواندن شعری احساسی از تقسیم تاریخی آذربایجان - قسمت جنوبی آن در حال حاضر در داخل ایران قرار دارد - در سفر خود به باکو، انتقاد شدید مردم و رهبران ایران را به دنبال داشت. البته این‌یک اشتباه منحصربه‌فرد نبود.
اردوغان بر این باور است که مصطفی کمال آتاتورک اشتباه کرده است که سرزمین‌های عربی عثمانی تا جنوب موصل را رها کرده است. وی در فکر احیای منافع ترکیه در آن سرزمین‌ها، ادعای وطن‌پرستی بیشتری نسبت به بنیان‌گذار ترکیه مدرن دارد و روشن می‌کند که راه خود را با میراث کمالیست ها جدا کرده و برای توسعه کشورش در خاورمیانه از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد.
در قفقاز، مانند سوریه، منافع ترکیه و ایران با منافع روسیه با یکدیگر عجین شده است. علاقه کرملین به خاورمیانه، نه‌تنها در درگیری‌ها در لیبی، سوریه و قره‌باغ، بلکه درصحنه دیپلماتیک از اوپک تا به افغانستان در حال گسترش است. مسکو با تمام بازیگران اصلی منطقه ارتباط نزدیک دارد، گاهی اوقات به نفع یکی و سپس دیگری متمایل می‌شود. از این عمل متعادل‌سازی برای امتیاز گیری خود استفاده می‌کند. آنچه روسیه، از خاورمیانه می‌خواهد ناشناخته است، اما با در نظر گرفتن کاهش توجه ایالات‌متحده به خاورمیانه، شبکه‌های پیچیده مسکو آماده است تا نقشی بیش‌ازاندازه خود در شکل‌گیری آینده منطقه داشته باشد. اسرائیل نیز ردپای خود را در جهان عرب گسترش داده است. ... توافق صلح آبراهام نشان می‌دهد که اعراب برای کسب حمایت از موقعیت خود مجبورند به گذشته بپردازند. آنها می‌خواهند با اتحاد با اسرائیل علیه ایران و ترکیه، منافع فروکاسته آمریکا در خاورمیانه را جبران کنند. آنها به اسرائیل به‌عنوان عصا می‌نگرند تا بتوانند با کمک این کشور خود را دوباره در بازی بزرگ منطقه شرکت دهند. تنش‌ها میان ایران و اسرائیل به‌ویژه در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته است چراکه ایران توانسته است به دوردست‌ها در کشورهای عربی دست یابد. این دو اکنون در سوریه و همچنین در فضای مجازی درگیر جنگ فرسایشی هستند. موضوع درگیری در خاورمیانه فقط در مورد ایران نیست. روابط ترکیه با اسرائیل، عربستان سعودی، امارات و مصر برای یک دهه رو به وخامت بوده است. همان‌طور که ایران از حماس در برابر اسرائیل حمایت می‌کند، ترکیه نیز از این الگو پیروی کرده اما با حمایت از اخوان المسلمین خشم حاکمان عرب را نیز برانگیخته است. وضعیت منطقه‌ای فعلی ترکیه - که ازیک‌طرف در عراق، لبنان، سوریه و شاخ آفریقا گسترش می‌یابد و از طرف دیگر در جنگ داخلی لیبی سرسختانه از قطر و دولت طرابلس دفاع می‌کند - باسیاست‌های عربستان سعودی، امارات و مصر در تضاد مستقیم است. همه این‌ها حاکی از آن است که نیروی محرکه در خاورمیانه دیگر ایدئولوژی یا مذهب نیست بلکه بازگشت به سیاست‌های توسعه طلبانه گذشته است. اگر اسرائیل به تقویت مواضع سعودی و اماراتی‌ها بپردازد، می‌توان انتظار داشت کشورهایی مانند قطر یا عمان که از این ناحیه احساس خطر می‌کنند برای محافظت از خود به ایران و ترکیه نزدیک شوند. اما اگر همسویی اسرائیل و اعراب به ایران و ترکیه انگیزه مشترکی را بدهد، آنگاه وضعیت تهاجمی ترکیه در قفقاز و عراق می‌تواند برای ایران نگران‌کننده باشد. پشتیبانی نظامی ترکیه از جمهوری آذربایجان که اکنون با حمایت اسرائیل از باکو همسو گردیده است، ممکن است ایران را به عربستان سعودی و امارات متحده عربی که از تأثیرات مانور موفقیت‌آمیز ترکیه در این مواجهه نگران هستند نزدیک کند.
2 مارس 2021
تارنمای فارین پالیسی
برگردان و کوتاه کننده علی اصغر شهدی
[email protected]