کتاب «اخلاق هوش مصنوعی: اصول، چالشها و فرصتها» نوشته لوچیانو فلوریدی، فیلسوف برجسته ایتالیایی ـ بریتانیایی و بنیانگذار فلسفه اطلاعات، یک تحلیل جامع از انقلاب دیجیتال و پیامدهای آن برای جامعه و انسان ارائه میدهد. این اثر در سال ۲۰۲۳ توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر و بهتازگی با ترجمه علیرضا ثقهالاسلامی از سوی نشر کرگدن در دسترس مخاطبان فارسیزبان قرار گرفته است. فلوریدی در این کتاب صرفاً به هشدارهای اخلاقی رایج درباره هوش مصنوعی بسنده نمیکند، بلکه چارچوبی فلسفی، تحلیلی و سیاستگذارانه برای مواجهه مسئولانه با فناوریهای هوشمند ارائه میدهد. این کتاب بخشی از پروژه چهارجلدی «اصول فلسفه اطلاعات» است که تلاش دارد مفاهیم بنیادین فلسفه، از معرفتشناسی و اخلاق تا سیاست و منطق، را در سپهر دیجیتال بازتعریف کند.
انقلاب دیجیتال و تفکیک هوش و عاملیت
فلوریدی انقلاب دیجیتال را فصلی جدید در تاریخ بشر میداند، تحولی همسنگ اختراع چرخ، الفبا یا ماشین بخار. او تأکید میکند که ما آخرین نسلی هستیم که واقعیت آنالوگ و آفلاین را تجربه کردهایم و نسلهای آینده تنها جهان دیجیتال را خواهند شناخت. این نگاه اهمیت تصمیمهای امروز ما درباره طراحی، توسعه و بهکارگیری فناوریهای هوشمند را دوچندان میکند، چرا که این تصمیمها آینده بشر، ساختارهای اجتماعی و حتی محیطزیست را شکل خواهند داد.
یکی از مفاهیم محوری کتاب، تفکیک میان «هوش» و «عاملیت» است. فلوریدی معتقد است بسیاری از سوءتفاهمها درباره هوش مصنوعی ناشی از این تصور است که این سیستمها مشابه انسانها هوشمند هستند. در حالی که آنچه اهمیت دارد، «عاملیت مصنوعی» است؛ توانایی سیستمها برای تعامل مؤثر با جهان و تأثیرگذاری بر آن بدون نیاز به هوش بیولوژیک یا آگاهی انسانی. این تمایز، پیامدهای مهمی در حوزه اخلاق، حقوق، سیاستگذاری و طراحی فناوری دارد و مسیر تصمیمگیری مسئولانه را روشن میکند.
ساختار کتاب و تحلیل فلسفی
کتاب در دو بخش اصلی سامان یافته است. بخش اول با عنوان «شناخت هوش مصنوعی» سه فصل را شامل میشود: گذشته هوش مصنوعی، حال بهعنوان شکل جدیدی از عاملیت و آینده قابل پیشبینی آن. فلوریدی در این بخش، هوش مصنوعی را نه به عنوان جایگزینی برای هوش انسان بلکه بهعنوان ابزار طراحی شده برای تحقق عاملیت انسانی معرفی میکند. این دیدگاه، برای سیاستگذاران و توسعهدهندگان، پایهای برای توسعه هوش مصنوعی مسئولانه فراهم میکند.
بخش دوم کتاب با عنوان «ارزیابی هوش مصنوعی» به پیامدهای اخلاقی، اجتماعی و زیستمحیطی این فناوری میپردازد. فلوریدی چارچوبی یکپارچه از اصول اخلاقی ارائه میدهد و اهمیت «اخلاق نرم» را برای پیوند میان اصول اخلاقی و هنجارهای حقوقی توضیح میدهد. وی همچنین استفادههای شرورانه و خیرخواهانه از هوش مصنوعی را بررسی میکند و کاربرد آن در توسعه پایدار، مقابله با تغییرات اقلیمی و حمایت از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل را تحلیل میکند. فصلهای پایانی کتاب توصیههایی عملی برای ایجاد «جامعه هوش مصنوعی خوب» ارائه میدهد و نشان میدهد چگونه میتوان فناوری را در خدمت منافع اجتماعی و محیطزیستی قرار داد.
فلوریدی نقدی بر تصورات سنتی فلسفی نیز ارائه میدهد: معرفتشناسی باید از بازنمایی صرف به آفرینش فعال معنا حرکت کند، اخلاق باید بر روابط انسانی و اجتماعی تمرکز کند، متافیزیک به جای جوهرها بر مناسبات تکیه کند و سیاست به تنظیم روابط اجتماعی در سپهر اطلاعاتی بپردازد. او تأکید دارد که هوش مصنوعی ادامه رفتار هوشمند انسان از طریق ابزارهای دیگر است؛ مثلاً گوشی هوشمند قادر است بدون هوش بیولوژیک شطرنج بازی کند و تصمیمات پیچیدهای بگیرد، و این ویژگیها باید با دیدگاه اخلاقی و سیاستگذاری مناسب هدایت شوند.
پیامدها و اهمیت اثر برای جامعه و سیاستگذاری
فلوریدی سبک کتاب را تلفیقی از فلسفه تحلیلی و قارهای با رویکرد پراگماتیستی میداند و فلسفه را ابزاری برای «طراحی مفهومی جهان» معرفی میکند. او معتقد است هوش مصنوعی تهدید یا ناجی مطلق بشر نیست، بلکه ابزاری قدرتمند است که در صورت بهکارگیری مسئولانه، میتواند در خدمت انسان و محیطزیست قرار گیرد. به همین دلیل، کتاب «اخلاق هوش مصنوعی» نه تنها برای فیلسوفان و محققان اخلاق، بلکه برای مهندسان، مدیران فناوری، سیاستگذاران و حقوقدانان نیز اثری راهگشا و ضروری محسوب میشود.
کتاب در ۴۶۴ صفحه منتشر شده و تلاش دارد خواننده را از دیدگاه فلسفی، علمی و عملی با چالشها و فرصتهای انقلاب دیجیتال و هوش مصنوعی آشنا کند. این اثر، راهنمایی جامع برای طراحی و استقرار سیستمهای هوشمند است که با نگاه اخلاقی و اجتماعی، امکان تحقق آیندهای پایدار، انسانی و مسئولانه را فراهم میکند.
برگرفته از: ایبنا