محمد محمودی کیا - استادیار: در دو سال اخیر، منطقه خاورمیانه شاهد تحولات چشمگیری بوده که بسیاری از معادلات سیاسی، امنیتی و نظم سنتی را هدف قرار داده است. این تغییرات بیارتباط با تلاشها برای شکلدهی به یک نظم نوین در عرصه نظام بینالمللی نیست. به ویژه، جنگ اقتصادی میان چین و آمریکا، که در دوران ریاستجمهوری دونالد ترامپ شدت بیشتری یافت، نقش مهمی در شکلدهی به تحولات جهانی ایفا کرده است. این رقابت بهویژه در زمینههای انرژی، منابع طبیعی و سلطه بر بازار جهانی نفت برجسته است. در این بین، آمریکا بهطور مشخص در پی محافظت از سلطه خود بر نظم جهانی و جلوگیری از رشد چین است.
نظم جهانی و رقابت آمریکا و چین
یکی از پیشرانهای اصلی تحولات در خاورمیانه، تلاشهای مداوم برای بازسازی نظم جهانی است. در این راستا، رقابت میان چین و آمریکا بهویژه در زمینههای اقتصادی، سیاسی و نظامی در حال تشدید است. چین در حال بازتعریف هنجارها و ساختارهای نظم جهانی است و به دنبال جایگزین کردن نظام تکقطبی تحت رهبری آمریکا با نظمی چندقطبی است. این تحولات در کنار رقابتهای ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و دیگر نقاط حساس، چشماندازهای جدیدی از درگیریهای جهانی را به نمایش میگذارد.
ایالات متحده با هدف ممانعت از افزایش قدرت چین و حفظ هژمونی خود در سطح بینالمللی، بهویژه از طریق جنگهای تجاری و فشارهای اقتصادی، در تلاش است تا از فروپاشی قدرت خود جلوگیری کند. یکی از عرصههای اصلی این رقابت، منطقه خاورمیانه است که منابع انرژی آن نقشی کلیدی در شکلدهی به قدرتهای جهانی دارد.
نقش خاورمیانه در استراتژی آمریکا
خاورمیانه همچنان یکی از مهمترین مراکز تولید نفت و انرژی در جهان است. این منطقه بهعنوان یک شریان حیاتی برای تأمین انرژی کشورهای صنعتی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. از اینرو، تسلط بر این منطقه به آمریکا اجازه میدهد تا جریان نفت و انرژی را تحت کنترل خود داشته باشد و از تأثیرات منفی رقبا در بازار جهانی جلوگیری کند. برای چین، که به بزرگترین واردکننده نفت جهان تبدیل شده، این منطقه اهمیت فراوانی دارد. هرگونه اختلال در امنیت انرژی این منطقه میتواند ضربات سنگینی به اقتصاد چین وارد کند. بنابراین، چین نیز در تلاش است تا روابط استراتژیک خود با کشورهای خاورمیانه را تقویت کند و وابستگی خود به ایالات متحده را کاهش دهد.
ونزوئلا و رقابت بر سر منابع
در آمریکای لاتین نیز رقابت بر سر منابع انرژی و هژمونی جهانی بهویژه در ونزوئلا بهوضوح مشاهده میشود. این کشور بهعنوان دارنده بزرگترین ذخایر اثباتشده نفت در جهان، جایگاه استراتژیکی در جنگهای اقتصادی بین آمریکا و چین دارد. از آنجایی که منابع نفتی ونزوئلا میتواند برای هر دو کشور رقبا بهویژه چین، که به دنبال تأمین منابع انرژی پایدار است، حیاتی باشد، آمریکا برای جلوگیری از دسترسی چین به این منابع، از تحریمها و سیاستهای فشار حداکثری استفاده کرده است.
آزمایش ابزارهای قدرت
و رقابتهای جهانی
درگیریها در خاورمیانه و ونزوئلا نمونههایی از استفاده آمریکا از ابزارهای مختلف قدرت هستند. آمریکا از تحریمهای مالی و نظامی برای اعمال فشار بر رقبای خود استفاده میکند، در حالی که چین در حال توسعه سیستمهای مالی جایگزین است تا از اثرات تحریمهای آمریکا جلوگیری کند. این دو کشور همچنین در تلاشاند تا از طریق ائتلافها و نهادهای جهانی، نفوذ خود را در مناطق مختلف گسترش دهند. آمریکا از طریق ناتو و متحدان سنتی خود عمل میکند، در حالی که چین از طریق پروژه «کمربند و جاده» و گروههای بینالمللی مانند بریکس در حال ایجاد شبکههای جدید نفوذ است.
چشمانداز آینده و رقابت جهانی
رقابت میان آمریکا و چین برای تعیین نظم جهانی آینده، تأثیرات عمیقی بر تحولات منطقهای و جهانی خواهد داشت. مناطق استراتژیک مانند خاورمیانه و ونزوئلا، بهعنوان میادین رقابت بزرگتری بین این دو قدرت عمل میکنند. هر گونه درگیری در این مناطق، میتواند منابع آمریکا را از تمرکز بر چین منحرف کرده و به نفع پکن تمام شود. از سوی دیگر، این درگیریها میتوانند فرصتی برای آزمایش قدرتهای مختلف و تلاش برای ایجاد ائتلافهای جدید باشد. در این میان، جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر گفتمان مقاومت و حمایت از اراده ملتها برای مقابله با سلطهجویی آمریکا، در تلاش است تا شرایط جدیدی را در منطقه شکل دهد. ایران با حمایت از جبهه مقاومت و تلاش برای ایجاد یک منطقه مستقل، به دنبال مقابله با فشارهای خارجی و تقویت جایگاه خود در مقابل دو قطب بزرگ جهانی است.
تلخیص و برگرفته از: دیپلماسی ایرانی