توسط هیپولیت فوفاک
23 اوت 2023
تارنمای شورای آتلانتیک اندیشکده آمریکایی طرفدار اتلانتیسیسم (ایدئولوژی و تفکر نزدیکی مردم اروپا و آمریکای شمالی-مترجم) در زمینه امور بین‌الملل .
برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی
[email protected]
گروه بریکس BRICS متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی از زمان پیدایش آن در سال 1380 ( 2001) به عنوان مختصر مجموعه ای از بازارهای نوظهور با رشد سریع و پرجمعیت، به عنوان یک قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی قدرتمند ظاهر شده است. پانزدهمین اجلاس سران بریکس در ژوهانسبورگ یکی از مهم ترین اجلاس ها در تاریخ این اتحادیه خواهد بود. آنچه از این اجلاس بیرون می آید این پتانسیل را دارد که در آینده نزدیک از طریق گسترش گروه و ایجاد یک معماری مالی جدید که به دلار آمریکا وابسته نیست، گذار به دنیای چندقطبی را تسریع کند.
کشورهای بریکس تاکنون از نظر سهم خود در تولید ناخالص داخلی جهانی از اقتصادهای پیشرفته گروه هفت (G7) پیشی گرفته اند. فعالیت اقتصادی در سراسر جهان با برابری قدرت خرید اندازه گیری می شود. پیامدهای این افزایش اقتصادی در بسیاری از زمینه ها از جمله تجارت بازتاب یافته است. در حالی که تجارت بین روسیه و G7 از سال 1393 ( 2014 ) تحت فشار تحریم های اقتصادی و مالی بیش از 36 درصد کاهش یافته است، تجارت بین این کشور و سایر کشورهای عضو بریکس در مدت مشابه بیش از 121 درصد افزایش یافته است. چین و هند پس از تحریم های اتحادیه اروپا به بزرگترین واردکنندگان نفت روسیه تبدیل شده اند. تجارت چین با روسیه در سال گذشته به رکورد 188.5 میلیارد دلار رسید که 97 درصد نسبت به سال 1393 ( 2014 ) افزایش و حدود 30 درصد بیشتر از سال 1400 ( 2021) بوده است. این افزایش زمانی رخ داد که روسیه صادرات ریلی گاز مایع خود بعنوان حرکتی در راستای تنوع بخشیدن به صادرات تحت شرایط سخت تحریم های آمریکا را به بیش از دو برابر رساند.
با پذیرش عدم تبعیت از تحریم های اقتصادی و مالی غرب، همبستگی بریکس مرهمی برای روسیه بوده است. این بلوک برای پیشبرد منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود پیشنهاد انحراف در تجارت و سایر عملیات اقتصادی را به یکی از اعضای بنیانگذار خود، داده است تا اثربخشی تحریم‌های آمریکا را تضعیف کند.
یک آهنربای چند قطبی
خنثی کردن رژیم تحریم ها عواقبی داشته است که بسیار فراتر از تأثیر بحران اوکراین است. گروه بریکس که با موفقیت خود در جبهه های اقتصادی و ژئوپلیتیکی تقویت شده است، به طور فزاینده ای توسط تعداد فزاینده ای از کشورهای جنوب جهانی به عنوان عامل جذاب چندجانبه گرایی تلقی می شود. قبل از شروع بکار اجلاس سران، بیش از چهل کشور - از جمله الجزایر، مصر، تایلند و امارات متحده عربی، و همچنین کشورهای کلیدی گروه بیست (G20) مانند آرژانتین، اندونزی، مکزیک و عربستان سعودی - به طور رسمی علاقه خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده بودند.
اگر اثربخشی انحراف تجارت توسط کشورهای بریکس در تضعیف تأثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه نشانه‌ای باشد، پس از پذیرش اعضای جدید، تحریم ها بعنوان ابزاری برای پیشبرد منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی غرب می تواند اثربخشی کمتری داشته، در یک محیط تجارت جهانی با جمع صفر، با گسترش گروه بریکس از دایره نفوذ G7 کاسته و خطرات ژئوپلیتیکی آینده را برای این گروه کاهش می دهد.
دلار همچنان ارز ذخیره جهانی است، اما تعداد فزاینده ای از کارشناسان، از جمله مقامات ارشد دولت ایالات متحده، تشخیص می دهند که استفاده تهاجمی از تحریم های اقتصادی و مالی برای پیشبرد سیاست خارجی ایالات متحده می تواند هژمونی دلار را در سال های آینده تهدید کند. جانت یلن ، وزیر خزانه داری آمریکا اخیراً بر این نکته تاکید کرد: زمانی که از تحریم های مالی مرتبط با نقش دلار استفاده می کنیم این خطر وجود دارد که به مرور زمان هژمونی دلار را تضعیف کند.
ارز ذخیره جدید؟
اهمیت دلارزدایی با توجه به شایعاتی مبنی بر اینکه این بلوک ممکن است تلاش کند تا یک ارز ذخیره صادر شده توسط BRICS ایجاد کند تا توسط اعضا در تجارت فرامرزی استفاده شود، اهمیت بیشتری پیدا می کند. در حالی که کشورهای بریکس - که مجموعاً از مازاد تراز پرداخت راحت برخوردار هستند - از امکانات مالی برای ایجاد چنین ارز یا واحد حسابی برخوردار هستند، آنها فاقد ساختار نهادی و مقیاس برای دستیابی به این هدف پایدار هستند.
با تأمل در مورد این چالش ها، آنیل سوکلال ، سفیر آفریقای جنوبی در بریکس، در ماه ژوئیه تکرار کرد که ارز بریکس در طول اجلاس در دستور کار قرار نخواهد گرفت، اگرچه گسترش تجارت و تسویه حساب به ارزهای محلی در دستور کار قرار خواهد گرفت. در واقع، کشورهای بریکس در حال حاضر پیشرفت‌هایی در استفاده از ارزهای محلی در معاملات برون مرزی دارند . استفاده از آنها به حفظ و تقویت تجارت فرامرزی بین اعضا، حتی در میان یک محیط عملیاتی چالش برانگیز با خطرات ژئوپلیتیکی فزاینده کمک می کند. همچنین محدودیت‌های تراز پرداخت‌های مرتبط با بودجه دلاری را کاهش و اقتصاد محلی را تقویت می‌کند.
اگرچه چین و هند ممکن است منافع امنیتی متفاوتی داشته باشند، اما هر کدام از افزایش استفاده از ارزهای محلی سود می برند . کشورهای بریکس در حال حاضر از ارزهای خود برای پرداخت های تجاری دوجانبه استفاده می کنند و عربستان سعودی در حال بررسی امضای قراردادی با چین برای تسویه معاملات نفتی به یوان است . در همین حال، هند در حال گسترش استفاده از ارزهای محلی برای پرداخت های تجاری دوجانبه و تسویه حساب فراتر از گروه بریکس است و از بیش از بیست کشور دعوت می کند تا حساب های بانکی ویژه ای را برای تسویه مبادلات به روپیه باز کنند . در اقدامی تاریخی، هند اولین پرداخت نفت خود را به روپیه به امارات متحده عربی در اوایل ماه جاری انجام داد.
مطمئناً چسبندگی ترتیبات نهادی، همراه با وسعت و عمق بازارهای مالی ایالات متحده به حدی است که تسلط دلار برای مدتی یکی از ویژگی‌های کلیدی معماری مالی جهانی باقی خواهد ماند. اما گروه بریکس پس از گسترش عضویت، می‌تواند خود را به یک ائتلاف ژئوپلیتیکی حتی قدرتمندتر تبدیل کند که خواهد توانست روند دلارزدایی و گذار به دنیای چندقطبی را تسریع بخشد.