ماه محرم در پیش است. پیش بینی می شود قرار گرفتن دو گروه از جامعه در کنار هم که نسبت به حجاب نگاه متفاوت دارند، در این ماه نمود داشته باشد. با توجه به برنامه های حاکمیت برای برخورد با بی حجابی چه پیش بینی از آثار اجتماعی تصمیمات جدید دارید؟
سوال سختی پرسیدید که در این موارد نمی توان به راحتی نظر دارد. مطالعات روشن و شفافی در مورد تغییر رفتار ها در جامعه وجود ندارد. درحالیکه برای پاسخ دادن به سوال شما و پیش بینی وضعیت ابتدا باید داده های مطالعاتی و آماری دقیقی داشت.
شاید بتوان گفت آنچه امروز در مورد حجاب در سطح شهر ها می بینیم بیش از آنکه انتخاب هایی فردی باشد، واکنش هایی به احساس نابرابری و احساس محرومیت است.
آنچه نمود اش را می بینیم صرفا انتخاب آزادانه نوع حجاب نیست بلکه می توان از منظر واکنش به مشکلات بررسی کرد. برخی از موارد بی حجابی رفتار هایی اعتراضی به موضوعاتی دیگر است که راه خود را از این مسیر پیدا کرده است. هر نظر غیر کارشناسی در مورد حجاب که بدون مطالعه در رفتار های اجتماعی اظهار شود، می تواند منجر به تقلیل دادن مساله شود و یا ایجاد هیجان کند. برای نظر کارشناسی باید با گروه هایی که تغییر رفتار داده اند مطالعاتی عمیق داشت. وقتی برخی از اظهار نظر ها در مورد حجاب را می خوانیم احساس می کنیم اظهارات سطحی، تکراری و عامه پسند است و درصدد ایجاد هیجان در جامعه هستند وگرنه مساله حجاب به مطالعات اجتماعی و فرهنگی نیاز دارد. هر تغییر و تحولی در جامعه برای درک درست به مطالعه روند نیاز دارد. نگاه جامعه به حجاب تغییر کرده، این تغییر نباید نادیده گرفته شود، نباید انکار شود و نباید از کار مطالعاتی در این حوزه غافل شد. همان اندازه که ماه محرم و ماه های مبارک رویکرد های خاصی می طلبد، وضعیت کشور نیز خاص است و تغییرات اجتماعی و فرهنگی نباید نادیده گرفته شود. تغییر در سبک زندگی در الگو های دیگر هم مشاهده می شود. سلیقه مردم درباره بسیاری از موضوعات حتی نسبت به یک دهه پیش هم فرق کرده است. آیا این مردم مثل چهار یا پنج دهه پیش غذا می خورند؟! نمی توان گفت تغییرات حاصل شده در سبک زندگی مردم را می پذیریم ولی یک تغییر یعنی حجاب و پوشش را دائما استثنا خواهیم کرد!
برای شناخت سلیقه نسل جدید ارتباطی با آن ها برقرار نکرده ایم. ما مجموعه ارزشی این نسل نو و ادراک اش از زندگی را درک نکرده ایم. کشور در حکمرانی و به ویژه در سیاست گذاری های فرهنگی با سلیقه کلاسیک حرکت می کند. از این رو زبان حکمرانی و آنچه گوش نسل جدید می شنود با هم متفاوت هستند. نگاه این دو بخش به مساله متفاوت است.
برای حل مشکلات فرهنگی باید برای حل مشکل شکاف نسلی و شکاف گفتمانی بین سیاست گذار و جامعه اقدام کرد. به جای اینکه پای چند دستگاه به میان کشیده شود و گمان کنیم مساله حجاب با تقسیم کار بین قوا حل می شود، ابتدا باید جامعه و نسل جدید را درک کنیم و بدانیم آیا تغییری که مشاهده می شود زبان اعتراض است یا تغییر رفتار است؟!
برای درک بهتر در حوزه حجاب، جای چه نوع مطالعاتی خالی است و چه نهادهایی باید وارد این موضوع شوند؟
سیاست گذاری درباره حجاب از سال 1370 آغاز شده است. سال 1376 مصوبه شورای انقلاب فرهنگی و سال 1384 و 1386 مصوبه های دیگری را در این حوزه داریم. سال 1389 نیز قانون راهکار های اجرایی حجاب و عفاف تصویب شده است.
حاکمیت در مورد حجاب سیاست گذاری و برخورد های متعددی داشت. آخرین مصوبه در سال 1389 تعداد 25 دستگاه مکلف شدند تا به این موضوع بپردازند. باید در نظر داشته باشیم که این موضوع بیش از آنکه درگیر رویکرد های تنبیهی باشد، مساله ای فرهنگی است.
در مورد لایحه پیشنهادی دولت به مجلس در خصوص حجاب موضع گیری هایی شد که به نظر من رویکرد حاکمیت در این خصوص رویکردی تنبیهی و قضایی است ولی این موضوع ذاتی تربیتی و فرهنگی دارد. اگر حاکمیت همچنان بر محور رویکرد قضایی و تنبیهی سیاست گذاری کند، طرفین رادیکالتر خواهند شد.
ما در مورد حجاب به مطالعاتی در حوزه تحولات ارزش ها و نگرش ها نیاز داریم. متاسفانه به این مطالعات مراجعه نمی کنیم و در مورد مسائل این بخش بعضا غافلگیر می شویم. درحالیکه تغییرات رویکردی نسل جدید قابل پیش بینی بود و باید مطالعه و پذیرفته می شد.
جلسه سران قوا به طور ویژه به موضوع حجاب و قوانین این حوزه پرداخته، با توجه به اشاره ای که در مورد ماهیت تربیتی و فرهنگی حجاب داشتید بررسی در مورد شیوه های تنبیهی و آثار ان داشته باشیم. آیا پرداخت قضایی به موضوعی فرهنگی می تواند آثار مطلوبی داشته باشد یا خیر؟
تاکید می کنم که مساله حجاب بینشی و رویکردی است. بینش هر انسان در رفتار او و در انتخاب حجاب منعکس می شود.
جامعترین برنامه در سال 1389 تصویب شد که راهکاری اجرایی بود و برای 25 دستگاه شرح وظیفه تعریف شد و 304 بند و مصوبه وجود داشت. اما از سال 1389 تا امروز ارزیابی از تاثیرات آن مصوبات منتشر نشده است.
متاسفانه سیستم، قانون، مصوبه و آیین نامه صادر می کند و گزارشی از ارزیابی تاثیرات منتشر نمی شود. قبل از صدور هر مصوبه و ایین نامه، باید ارزیابی در مورد اقدامات قبلی داشته باشیم. بعد از گذشت دو دهه می دانیم که برخورد‌های ما در حوزه حجاب و عفاف تنها به رویکرد هایی تنبیهی مثل گشت ارشاد خلاصه شده که این سلیقه منجر شد جامعه مقابل این سیاست ها رفتار افراطی و رادیکال در پیش بگیرد.