ستاره صبح-
پس از پنج روز کاهش مداوم در بازار ارز، روز گذشته دلار در صرافی ملی وارد کانال ۲۴ هزارتومانی شد و قیمت دلار در بازار آزاد ناگهان با چهارهزار تومان افزایش مواجه شد. اما چه اتفاقی افتاد که در کمتر از ۲۴ ساعت ورق برگشت؟ هرروز معامله‌گران تا ساعت ۱۱ صبح صبر می‌کنند تا نرخ حواله درهم از دوبی اعلام شود. بعد با توجه به نرخ برابری ثابت این ارز در برابر دلار، نرخ اعلام‌شده دوبی در نرخ برابری درهم به دلار ضرب می‌شود و نرخ دلار در بازار ایران اعلام می‌شود. بنابراین نرخ حواله درهم بر قیمت دلار در کشور مؤثر است و افزایش و کاهش آن می‌تواند موجب افزایش یا کاهش قیمت دلار شود. روز گذشته بعد از 21 روز بالاخره نرخ حواله درهم در سامانه نیما توانست از کانال هفت هزارتومانی به کانال شش هزارتومانی وارد شود، بنابراین انتظار می‌رفت قیمت دلار نیز متناسب با این نرخ کاهش پیدا کند. اما برعکس آن اتفاق افتاد و دلار 23 هزارتومانی دو روز پیش، دیروز در بازار آزاد 27 هزار تومان معامله شد. از سوی دیگر عموم مردم انتظار داشتند فضای روانی ایجادشده در بازار ارز در اثر انتخاب جو بایدن حداقل تا چند هفته باقی بماند نه اینکه بساط انتظارات مثبت در بازار به یک هفته نکشیده برچیده شود.
مشکل اقتصاد ایران
مهدی پازوکی، اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ایالات‌متحده چه تأثیری بر آینده اقتصاد ایران خواهد داشت، گفت: «مشکل اقتصاد ما به خودمان برمی‌گردد. واقعیت این است که اگر سیستم تصمیم‌گیری کلان کشور با تدابیر بیشتری رویکردهای خودش را دنبال می‌کرد، بسیاری از مشکلات اقتصادی برطرف شده بودند. ما برای حل مشکلات اقتصادی نیازمند آن هستیم که خط قرمز خودمان را در هر مسئله‌ای منافع ملی و منفعت مردم تعریف کنیم و در تصمیماتی که اتخاذ می‌کنیم، فقط بر پایه منطق و عقلانیت پیش برویم تا بتوانیم بر مشکلات داخلی و خارجی کشور غلبه کنیم. بایدن و ترامپ فقط دنبال منافع ملی آمریکا هستند، قطعاً بین بایدن و ترامپ تفاوت‌های زیادی وجود دارد ولی ما نمی‌توانیم آینده اقتصادی کشور را در این افراد ببینیم. امروز اقتصاد ایران در یک وضعیت بسته است. حالا تصور کنید که آقای بایدن رأی بیاورد و از فردا در کاخ سفید تصمیم بگیرد که برجام را بدون هیچ پیش‌شرطی اجرایی کند. آیا ما در این شرایط امکان اجرای دوباره برجام را داریم؟ امروز اگر تمام تحریم‌های ایران برداشته شود، ما بازهم نمی‌توانیم با بازارهای جهانی همکاری کنیم، چون ما امکان فعالیت در سیستم بانکی جهانی را نداریم، چراکه قوانین جهانی این موضوع و مشخصاً پالرمو و FATF را نخواستیم رعایت کنیم. حالا این سؤال مطرح است که شما وقتی نمی‌توانی پولی را جابه‌جا کنی، چطور به دنبال آن هستید که طبق سند 1404 قدرت اول منطقه شوید و یا به بازگشت آمریکا به برجام فکر می‌کنید؟»
سیاست در گرو اقتصاد
پازوکی در بخش دیگری از گفت‌وگو با انتخاب با تأکید بر اینکه اقتصاد کشور امروز در سیطره یک عده محدود با تفکرات خاصی است، تأکید کرد: «من تصور می‌کنم که اقتصاد امروز ایران در اختیار یک عده خاص با تفکرات خاص و اختیارات نامحدود است که یک سری مقاصد و منافع متفاوت را در اقتصاد دنبال می‌کنند. من امیدوارم که این مقاصد و تفکرات خاص کنار برود تا بتوانیم اقتصاد را از زیر سایه سیاست خارج کنیم. چراکه اقتصادی که در گرو سیاست باشد، موفق نخواهد بود و ما اتفاقاً باید سیاست را در گرو اقتصاد دنبال کنیم. اقتصاد امروز کشور باید از بسته بودن خارج شود، و ما باید اقتصاد ایران را از این شرایطی که امروز گرفتارشده نجات بدهیم. عراقی که تا 3 سال پیش درگیر حملات وحشیانه و مرگبار داعشیان بود، امروز توانسته جای خالی ایران را در بازارهای غربی بگیرد و با فروش روزانه 3 میلیون بشکه نفت، ایران را در اوپک کنار بزند. تأکید من بر این است که مشکل امروز اقتصاد ما ریشه در داخل دارد، البته این به معنای آن نیست که مثل برخی گروه‌های خاص سیاسی بگویم که دور کشور حصار بکشیم و درهای کشور را بر اقتصاد جهانی ببندیم. من اعتقاددارم که ایران می‌تواند در تراز 15 قدرت برتر اقتصادی جهان باشد چون اولاً انرژی ارزان دارد و ثانیاً دارای نیروهای متخصص و تحصیل‌کرده ارزان است ولی متأسفانه از این ظرفیت استفاده نکردیم. ما امروز کشور را از نخبگان علمی خالی کردیم تا اقتصاد دچار یک جهالت شود و مردم در معیشت با مشکلات جدی مواجه باشند. البته خیلی از کارشناسان اعتقاد دارند که تمام این مشکلات به خاطر مشکل‌آفرینی دشمنان خارجی است. بله ما دشمن خارجی داریم ولی باید اول از درون قدرتمند شویم تا بتوانیم دشمن خارجی را شکست بدهیم.»
شرایط احیای برجام
کامران ندری، کارشناس اقتصادی نیز معتقد است: «زمان دقیق برای صحبت در رابطه با نرخ ارز زمانی است که بایدن به‌عنوان ریاست جمهوری آمریکا قدرت را در دست گرفته و در نقطه تعادلی قرار بگیرد. بنابراین مجدد ممکن است هیجانات روانی بعد از در دست گرفتن قدرت و برگشتن به برجام هم وجود داشته باشد که شدت آن بیشتر اما پایدارتر است. به عبارت بهتر، این اتفاقی که در چند روز گذشته در بازار ارز شاهد آن بودیم ماندگاری نداشته و موقتی است تا اینکه ببینم بایدن چه شرایطی برای برگشت به برجام دارد و تصمیمات داخلی نسبت به نرمش آمریکا چقدر است. آن موقع باید در رابطه با نرخ ارز صحبت کرد. در چند روز اخیر و روالی که نرخ ارز طی کرد ناشی از هیجانات انتخابات آمریکا بوده و موقتی است. به‌هرحال انتظار هم نداریم که سریع نرخ‌ها به سطح قبل از انتخابات برگردد چراکه نطق یکی سیاستمدار و یا یک مسئول هم می‌تواند مسیر کاهش قیمت‌ها را متوقف کند.»
سیاست‌های ارزی دولت
ندری در بخش دیگری از صحبت‌های خود با کسب‌وکار می‌گوید: «البته باید به این نکته هم در رابطه با نرخ ارز توجه داشت که بانک مرکزی چگونه می‌تواند با مداخله مستقیم قیمت ارز را کنترل کند. یک‌راه این است که ارزپاشی کند و به‌نوعی جلوی افزایش قیمت را بگیرد، اما باید بپذیریم که بانک مرکزی ارزی ندارد که بخواهد بازار را کنترل کند. ذخایر گذشته هم قابل‌استفاده نیست چراکه کنترل قیمت در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت تبعات بلندمدت برای خالی شدن ذخایر ارزی دارد. بانک مرکزی آنچه در توان داشته را به کار گرفته است. اگر بخواهد ارزپاشی کند وضعیت از این هم سخت‌تر خواهد شد؛ بنابراین بانک مرکزی تمام توان خود را در سمت عرضه به کار بسته است. مشکلی در سمت تقاضا وجود دارد که به سیاست‌های ارزی ارتباط پیدا نمی‌کند که به سیاست‌های کلی دولت ربط دارد و بانک مرکزی از آن تبعیت می‌کند. همچنین امروز باید این واقعیت غیرقابل‌انکار را قبول کرد که با محدودیت‌های ارزی روبرو هستیم و این امر کار را برای بانک مرکزی بسیار سخت کرده است. از سوی دیگر وقتی ورودی ارز به کشور قطع‌شده نباید این انتظار را داشت که بانک مرکزی معجزه کند، بلکه این نهاد نیز در چارچوب وظایف و اختیاراتی که داشته، عمل کرده، بنابراین زمانی که ارزی در کار نباشد، قیمت ارز طبیعتاً با افزایش روبرو خواهد شد و این اقدام نیز اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.»
گرانی یک‌باره دلار
کامبیز افسری، فعال بازار ارز نیز در پاسخ به این سؤال که چه چیز موجب گرانی یک‌باره دلار شد، می‌گوید: «در حال حاضر در بازار افرادی وجود دارند که همین چند روز پیش که دلار گران بود ارزشان را با قیمت 29 تا 30 هزار تومان فروختند، پس الان پول خوبی دستشان است و ترجیح داده‌اند در دوران ارزانی فعلی شروع به خرید کنند. این تقاضا را بالا برده و درنهایت طبیعتاً دلار را کمی گران می‌کند.» دومین علتی که او برای گرانی دلار عنوان می‌کند خبری است که در بازار ارز پیچید مبنی براین که ترامپ در مدت باقی‌مانده ریاست‌جمهوری‌اش قصد دارد تحریم‌هایش علیه ایران را تشدید کند. وی همچنین می‌گوید: «معامله‌گران ارز این را خوب می‌دانند که تا بایدن پا به کاخ سفید بگذارد و تصمیم بگیرد به برجام بازگردد، صرف‌نظر از اینکه شرط بازگشتش چه باشد، بسیار زمان می‌برد. ضمن اینکه هنوز درباره مذاکرات احتمالی سؤالات زیادی وجود دارد ازجمله اینکه آیا دولت فعلی تن به مذاکره می‌دهد یا باید منتظر دولت بعدی بود؟ آمریکا برای بازگشت به برجام چه امتیازاتی را طلب خواهد کرد و…پس طبیعتاً با توجه به شرایط حال معامله می‌کنند نه به امید آینده.» آن‌طور که او به تجارت نیوز می‌گوید اینکه تب‌وتاب ارزانی در پی خبر ریاست‌جمهوری بایدن زود خوابید، به‌این‌علت بود که از هفته‌های پیش و در همان بحبوحه نظرسنجی‌ها بازار کمی این خبر را پیش‌خور کرده بود.