در جامعه ما، هنوز باورهای اشتباهی وجود دارد كه «تنها مرد حق طلاق دارد و زن نمیتواند از حقوق خود دفاع كند.» این تصور نادرست، مانع بهرهمندی زنان از حقوق مشروع و قانونی خود میشود. در واقع، قوانین ایران یكی از مستحكمترین نظامهای حمایت از حقوق زنانه در حوزه نكاح و خانواده را فراهم كردهاند. مشكل اصلی این است كه بسیاری از زنان به حقوق خود واقف نیستند و آگاهی كافی ندارند. هدف این مقاله، آموزش حقوقی و ملموس به دختران و زنان جوان است تا با شناخت كامل حقوق قانونی خود، استقلال، كرامت و امنیت خود را در زندگی مشترك و حتی در صورت ضرورت استفاده از طلاق، حفظ كنند.
بخش ۱: قدرت و استحكام قوانین نكاح و حمایت از زنان- قوانین مدنی و قانون حمایت از خانواده در ایران، حفاظت از حقوق زنانه را تضمین میكنند. مهمترین محورهای این حمایت عبارتند از:
1- مهریه و حقوق مالی: مهریه، حق قانونی و تضمین شده زن است كه به عنوان حق مالی مستقل، حتی پس از پایان ازدواج، قابل مطالبه است .
قانونگذار با تعیین مكانیزمهای اجرایی، تضمین میكند كه زن میتواند حق خود را مطالبه كند.
2- نفقه و حمایت مالی: مرد موظف به تأمین نیازهای مالی زن مطابق قانون است و نفقه شامل مسكن، پوشاك، تغذیه و درمان میشود. این حمایت بخشی از وظایف قانونی زوج و ابزار حفاظت از كرامت و استقلال زن است.
3- حقوق خانوادگی و حضانت: قانونگذار ایران در چارچوب قانون حمایت از خانواده، حق حضانت فرزندان، محل زندگی و مشاركت زن در تصمیمات خانواده را مشخص كرده است. این قوانین، استقلال و امنیت زن را در زندگی مشترك و پس از آن تضمین میكنند.
بخش ۱/۱: قوانین جدید و تأثیر محدود آن بر حقوق زنان- با وجود برخی اصلاحات و تصویب قوانین جدید در سالهای اخیر، واقعیت این است كه حقوق زنان در حوزه نكاح، ازدواج و خانواده دچار تغییرات بنیادین نشده است. تمركز قوانین اخیر بیشتر بر تعدیل مجازاتهای مردان در موارد مشخصی مانند جرایم مرتبط با خانواده و نظم اجتماعی بوده و نه افزایش حقوق قانونی زنان. قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده ایران، كه پایههای اصلی حمایت از زنان در ازدواج و زندگی مشترك را تشكیل میدهند، همچنان اصلیترین و محكمترین ابزار قانونی حفاظت از حقوق زن هستند. مهریه، نفقه، مالكیت اموال مستقل، حضانت فرزندان و حق تحصیل و اشتغال، همه تحت قواعد مدون و استوار این قوانین باقی ماندهاند. این واقعیت نشان میدهد كه تمركز اصلاحات اخیر بر جنبه كیفری و تنبیهی مردان بوده و نه افزایش یا تغییر ماهوی در حقوق مالی، حضانت یا استقلال قانونی زن. به عبارت دیگر، زنان نباید تصور كنند كه حقوق جدید، فرصت یا ابزار قانونی تازهای برای تقویت موقعیت قانونی آنان ایجاد كرده است؛ بلكه حمایت از حقوق زنان همواره در قوانین پیشین به شكل كامل و مستحكم وجود داشته و دارد. پیام روشن برای زنان و دختران جوان این است كه بهرهمندی از حقوق قانونی موجود، آموزش و مشورت با اهل خبره حقوقی، كلید واقعی حفاظت از كرامت، استقلال و امنیت آنان است. آگاهی و شناخت دقیق قوانین موجود، بسیار مهمتر از تكیه بر تغییرات جزئی و محدود قانونی است.
بخش ۲: آگاهی و آموزش؛ پیشگیری از تضییع حقوق- عدم آگاهی زنان نسبت به حقوق قانونی خود، سبب میشود بسیاری از آنها از این حقوق صرفنظر کرده یا تصور كنند قانون محدودیتهایی برای آنان ایجاد كرده است.
آموزش حقوقی پیش از ازدواج: شناخت شروط ضمن عقد، مهریه، نفقه، حضانت و مالكیت اموال.
مشاوره با اهل خبره حقوقی: حتی در زندگیهای موفق، مشورت حقوقی برای تعیین مهریه، محل زندگی، تحصیل، اشتغال و سایر تعهدات قانونی ضروری است.
آگاهی از حقوق تحصیل و اشتغال: زنان باید بدانند كه ادامه تحصیل و فعالیت اجتماعی آنان پس از ازدواج توسط قانون تضمین شده است. این آگاهی، كلید بهرهمندی از حقوق قانونی و جلوگیری از تضییع آنها است و زندگی مشترك را با اطمینان و امنیت بیشتری پیش میبرد.
بخش ۳: طلاق؛ ابزار قانونی، نه هدف- حق طلاق زن در قوانین ایران وجود دارد و یكی از ابزارهای قانونی حفاظت از كرامت و حقوق زن محسوب میشود، اما هدف زندگی مشترك نیست.
حق طلاق زمانی اهمیت پیدا میكند كه زن بخواهد از حقوق خود دفاع كند یا زندگی مشترك ادامهپذیر نباشد. استفاده از این حق، نشاندهنده آگاهی و استقلال قانونی زن است و به هیچ وجه به معنای ترویج طلاق نیست. قوانین ایران زن را قادر میسازند حتی در صورت مخالفت مرد، با ارائه دلایل قانونی و مراجعه به مراجع قضائی، از حقوق خود دفاع كند.
بخش ۴: مصادیق واقعی و ملموس از حمایت حقوق مالی زنان- قوانین ایران حمایت كامل از حقوق مالی زن را تضمین میكنند، حتی در مواردی كه اموال یا درآمدها شخصی و مستقل از مرد باشند:
1. ارث و اموال شخصی زن.
زنی كه از خانواده یا بستگان خود ارثی دریافت كرده است، مالكیت آن كاملا متعلق به اوست و مرد حق دخالت یا تصرف ندارد. این حمایت نشاندهنده استقلال مالی و مالكیت مستقل زن است كه قانونگذار برای آن چارچوب مشخص كرده است.
2- حق دریافت حقوق و درآمد قانونی: زن میتواند درآمد، حقوق یا مالی كه به او تعلق گرفته را به اختیار خود مدیریت كند. مرد هیچ گونه حق قانونی برای تصرف یا دخالت در این اموال ندارد. این نكته نیز قدرت حمایت قانونی از استقلال مالی زن را نشان میدهد.
3- حمایت قانونی در زندگی مشترك: حتی در زندگیهای موفق، زنان میتوانند با آگاهی از قوانین و مشاوره حقوقی، استقلال مالی و كرامت خود را حفظ كنند.
ابزارهایی مانند مهریه، نفقه، ارث، مالكیت اموال و قانون حمایت از خانواده، ستونهای قانونی حفاظت از حقوق زن هستند.
بخش ۵: پیام آموزشی و پایانی- زندگی مشترك، حتی اگر عالی و موفق باشد، نیازمند آگاهی حقوقی و مشورت با اهل خبره است. دختران جوان و زنان باید بدانند: قوانین ایران از شما حمایت میكنند و حقوق شما را تضمین كردهاند.
مشاوره حقوقی و آموزش، ابزار اصلی برای حفظ كرامت، استقلال و امنیت شماست. حتی در زندگیهای سالم، تعیین مهریه، محل زندگی، تحصیل و اشتغال نیازمند آگاهی قانونی است. حق طلاق، مهریه، نفقه، ارث و مالكیت اموال، ابزارهایی برای محافظت از حقوق شما هستند، نه هدف زندگی مشترك. در آخر: آگاهی، آموزش و مشورت با اهل خبره، ستون اصلی حمایت از حقوق زن در ایران است. قوانین كشور قدرتمند و محكم هستند، اما بهرهبرداری صحیح از آنها نیازمند شناخت و اقدام آگاهانه است.
كارشناس ارشد حقوق جزا و جرمشناسی