ستاره صبح، مریم اسدی برون: تصور ایرانیان تا یک دهه پیش این بود که در کشورمان؛ بنزین، گاز و نفت به اندازه کافی در دسترس است. اما به مرور با مشکلاتی روبهرو شدیم که ما را با واژه ناترازی آشنا کرد. ناترازی انرژی و از جمله آن ناترازی بنزین یکی از مشکلاتی است که طی سالهای گذشته خود را نشان داد. عوامل بسیاری بر ناترازی بنزین دامن زدهاند، اما مهمترین عامل ناترازی بنزین در کشور ما جولان خودروهای فرسوده و قاچاق بنزین است. ستاره صبح در گفتوگو با جمال محسنی زنوزی، استاد دانشگاه و اقتصاددان به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه میخوانید:
جمال محسنی زنوزی در رابطه با علل به وجود آمدن ناترازی انرژی در ایران، گفت: ریشه ناترازی انرژی، تنظیم گری بازار توسط دولت است. دولت هم نظام توزیع انرژی را بر عهده دارد و هم تعیین کنده قیمت است. به عبارتی هم طرف عرضه و هم سمت تقاضا را مدیریت میکند درحالیکه بازار باید قیمت بدهد و نرخ کالا را تعیین کند!
وی افزود: زمانی که بازار توزیع به صورت انحصاری در اختیار فردی باشد که نظام تنظیم گری همان بازار را هم به عهده دارد، در نهایت شرایطی ایجاد میشود که جذابیت تولید آن محصول از بین میرود، انحصار و رانت باعث سوء مصرف میشود.
زنوزی در ادامه اظهار داشت: قرار بود در دولت اصلاحات بر اساس برنامه چهارم توسعه قیمت حاملهای انرژی و کالاها متناسب با تورم افزایش پیدا کند. یک طرح قیمت گذاری پلکانی تدوین شده بود که اگر اجرا میشد قطعاً امروز قیمت انرژی در ایران به نرخ بازارهای جهانی نزدیکم شده بود و به این شکل مشکل نداشتیم.
این کارشناس اقتصادی در این خصوص گفت: مجلس اصولگرای هفتم در یک اقدام پوپولیستی، طرح تثبیت قیمتها را تصویب کرد. این طرح سبب شد انرژی در ایران حیف و میل شود و قاچاق فرصت عرض اندام پیدا کند. امروزه ایران با این همه ظرفیت در حوزه انرژی در فصولی از سال به وارد کننده تبدیل میشود، و این دور از شان کشور ما است.
این اقتصاددان با انتقاد از روند مدیریت انرژی در کشور متذکر شد: چند سال پیش وقتی درباره مزیتهای نسبی کشور صحبت میکردیم به منابع انرژی فراوان ایران اشاره میشد ولی امروز دیگر انرژی مزیت ما محسوب نمیشود. زیرا در حوزه انواع انرژی، دچار ناترازی هستیم. ایران نه تنها سهمی در خور از بازار نفت و گاز جهان و منطقه ندارد، بلکه در داخل هم دچار ناترازی شده است. وی در این رابطه اظهار داشت: وضعیت انرژی در ایران به خودی خود سرمایهگذار و نیروی کار را فراری خواهد داد چون تولید و صنعت به آب و سوخت نیازمند است، ولی چشم انداز انرژی در ایران تیره و تار شده است. مشکل به حدی گسترده است که از بخش خصوصی که انگیزه بالایی دارد هم کاری بر نمیآید. چون حتی اگر مشکل ناترازی حل شود، مجدد انحصارگری و تنظیم گری دولت از سر گرفته خواهد شد. ما به تغییر تفکر و تغییر پارادایم نیاز داریم. نظام مدیریتی و قوانین این حوزه باید اصلاح شوند.
زنوزی با یادآوری وضعیت مصرف بنزین در خودروهای داخلی تاکید کرد: یکی از ابزارهای مهم برای جبران ناترازی بنزین مدیریت مصرف است به ویژه که مهمترین دلیل ناترازی بنزین در کشور را میتوان کیفیت پایین خودروها دانست، خودروهایی که در کشور تردد میکنند دو برابر استاندارد جهانی مصرف دارند. بالا بودن مصرف بنزین و عدم تعادل بین تولید و مصرف باعث شده که با ناترازی بنزین در کشور روبهرو باشیم.
وی گفت: با ارتقای استاندارد خودروهای تولید داخل و رساندن کیفیت به سطح استانداردهای جهانی میتوان تا ارقام زیادی شاهد کاهش مصرف بنزین بود. فعلاً خودروهای تولید داخل تا استانداردهای بینالمللی فاصله زیادی دارند و متأسفانه خودروسازان ما اراده اصلاح روند و ارتقای کیفیت را از خود نشان نمیدهند. این استاد اقتصاد ضمن معرفی راهکارهای افزایش تولید بنزین در کشور خاطرنشان ساخت: افزایش عرضه بنزین راهکارهایی داشت که بهانههایی از جمله تحریم ما را از حرکت به سمت این راهکارها باز داشته است. ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه های جدید، توسعه پالایشگاههای کوچک مقیاس و ارتقای کیفی پالایشگاههای فعلی میتوانست به تولید بنزین در کشور تکانی بدهد. همچنین تبدیل متانول و نفت کوره به بنزین هم یکی از راهکارهای افزایش تولید بود. ولی تا زیر ساخت مصرف اصلاح نشود افزایش تولید سودی نخواهد داشت.
جمال محسنی زنوزی در پایان گفتوگو تاکید کرد: قاچاق سوخت نیز یکی از عوامل ناترازی انرژی در کشور است. انگیزه قاچاق سوخت به قدری بالا است که شبکههای مدیریت قاچاق شکل گرفتهاند و ارقامی که از کشفیات ارائه میشود از هدر رفت سنگین منابع کشور در این بخش خبر میدهد. اگر قاچاق نداشتیم، ناترازی سوخت نیز وجود نداشت. پدیده قاچاق با شکاف قیمتی سوخت در ایران و کشورهای همسایه رونق میگیرد. طبیعی است که با وجود انگیزه قیمتی، قاچاق به هر طریق ممکن مسیر خود را باز خواهد کرد.